زلزله‌های ایران در سال 97
علی بیت‌اللهی
رییس بخش زلزله‌شناسی وزارت راه
همزمان با فرا رسیدن روزهای پایانی سال 1397 و آغاز سال نو، با آرزوی اینکه کشورمان به سطحی از تاب آوری برسد که در مقابل مخاطرات، حداقل آسیب‌پذیری‌ها را داشته باشد، نگاهی انداخته‌ایم به زلزله‌های ایران زمین در سال 1397 و نحوه پراکنش آنها در سطح استان‌های کشور. در این مطالعه، زمین لرزه‌های با بزرگی 2.5 و بزرگ‌تر از آن تا عصر هنگام روز 22 اسفند 1397 از سایت مرکز لرزه نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، برگرفته شده است.
تعداد زلزله‌های سال 1397 تا تاریخ مزبور بالغ بر 3903 زمین لرزه از بزرگی 2.5 به بالا بوده است. نسبت زلزله‌های با بزرگی 4 و بالاتر به زلزله‌های با بزرگی 2.5 تا 4 حدود 5 درصد است که نشان می‌دهد به‌طور معمول درصد عمده‌ای از زمین لرزه‌ها، زلزله‌های خرد بوده‌اند.
در گستره ایران زمین در سال 1397، تنها یک زلزله با بزرگی بالای 6 در جنوب غرب سرپل ذهاب، مورخه 4 آذر 1397 رخ داده است. حداکثر عمق رخداد زلزله‌های رخ داده در پهنه ایران زمین تا حدود 30 کیلومتر و عمق متوسط کانونی زلزله‌های سال 1397 ایران، 10.4 کیلومتر برآورد شده است.
حدود 30 درصد کل زمین لرزه‌های رخ داده در استان کرمانشاه واقع شده که عدد بالایی است. 16 درصد زمین لرزه‌ها نیز در استان کرمان قرار دارند. کمترین تعداد رخداد در استان تهران با دو زمین لرزه بوده که معرف سکون لرزه‌ای قابل تاملی است. بر اساس تعداد کل زلزله‌های رخ داده در سال 1397، استان‌های کرمانشاه، کرمان، خوزستان، فارس و هرمزگان دارای بیشترین تعداد زلزله و استان‌های تهران، قم، زنجان و البرز دارای کمترین تعداد رخداد زلزله‌های سال 1397 هستند.
کمیت تراکم زلزله‌ها در پهنه استان‌های کشور بیانگر عدد قابل توجه 325 برابری مقدار تراکم زلزله‌ها در استان کرمانشاه نسبت به استان تهران است. استان‌های کرمانشاه، خوزستان، بوشهر، کهگیلویه و بویراحمد، ایلام و کرمان دارای بیشترین تراکم و استان‌های تهران، خراسان جنوبی، زنجان و قم کمترین مقدار را دارند.
همچنین زلزله‌های رخ داده سال 1397 در 3 گروه بزرگی 2.5 تا 4 و 4 تا 5 و 5 تا 6 استان‌های مختلف کشور مورد بررسی قرار گرفته که بر این اساس یک زمین‌لرزه با بزرگی 6.4 هم در گستره استان کرمانشاه قرار می‌گیرد.
در گروه زلزله‌های کوچک (M<4 <=2.5) استان‌های کرمانشاه، کرمان، خوزستان و فارس دارای بیشترین تعداد رخداد خرد لرزه بوده‌اند. در بازه بزرگی (4<=M<5) نیز استان‌های کرمانشاه، کرمان، خوزستان، فارس و هرمزگان دارای مقادیر بیشتری‌اند. در بازه زلزله‌های با بزرگی 5 و بالاتر از آن نیز استان کرمانشاه با 9 زمین لرزه و کرمان و فارس با دو زلزله در رده‌های اول استان‌های لرزه خیز سال 1397 قرار گرفته‌اند. لازم به ذکر است که زلزله‌های جانمایی شده در پهنه‌های آبی دریای مازندران، خلیج فارس و دریای عمان در این نوشتار مورد محاسبه قرار نگرفته است.
نکته جالب توجه این است با اینکه استان تهران را گسله‌های متعددی در بر گرفته و از نظر نقشه پهنه‌بندی خطر زلزله (نقشه ایین نامه 2800 ویرایش 4) مساحت عمده‌ای از گستره این استان در زون خطر بسیار بالا قرار می‌گیرد، با این وصف تعداد کم رخداد زلزله‌ها در این پهنه قابل توجه است. چنین به نظر می‌رسد که نه تنها در سال 1397 و بلکه از چند سال اخیر، گستره استان تهران در یک سکون لرزه‌ای قابل توجهی به سر می‌برد. این امر به نظر، بیشتر بیانگر پدیده قفل‌شدگی گسله‌های اطراف تهران بوده تا به معنی نبود تنش تکتونیکی و لازم است که پایش دینامیسم گسله‌ها و تغییر شکل‌ها و تغییر در مختصات نقاط نشانه به‌طور جدی برای استان و کلان‌شهر تهران اجرایی شود.
