خبرهای بی‌اعتبار، ببینده بیشتری در تلگرام دارد

یک پژوهشگر علوم ارتباطات می‌گوید: کانال‌های خبری که در تلگرام فعالیت می‌کنند و اعتبار منبع ضعیفی دارند، نسبت به کانال‌های معتبر، بیینده بیشتری به خود جذب کرده‌اند. قادر باستانی، در رساله دکتری با عنوان «اعتبار منبع در رسانه‌های اجتماعی؛ مطالعه موردی کانال‌های خبری تلگرام»، نشان داد کانال‌های خبری فارسی زبان که در پیام رسان تلگرام فعالیت می‌کنند و اعتبار منبع ضعیفی دارند و اخبار جعلی و کم اعتبار منتشر می‌کنند، نسبت به کانال‌های معتبر، بیینده بیشتری به خود جذب کرده‌اند.  باستانی در مورد این پژوهش به ایرناپلاس می‌گوید: موضوعی که من به آن پرداخته‌ام این است که وضعیت اعتبار اخبار در کانال‌های خبری تلگرام چگونه است. چون تلگرام کاملا فضای خبری کشور را احاطه کرده و برخی کانال‌هایی به وجود آمده بود که بیش از 3 میلیون عضو داشت. وی ادامه داد: این در تاریخ رسانه‌ای کشور بی‌نظیر است که بدون مجوز از دولت، بدون اینکه اصحاب قدرت و ثروت در آن دخالتی داشته باشند، افراد می‌توانستند رسانه‌ای را تاسیس و چنین شرایطی را ایجاد کنند. «من یک سری از کانال‌ها را به عنوان نمونه مورد مطالعه قرار دادم. اینها واریانس بالایی با یکدیگر داشتند و بررسی آنها نتیجه خوبی در اختیار من گذاشت.» وی در مورد جزییات این پژوهش گفت: 3 هزار و 160 پست خبری را به شکل علمی از میان اخبار این کانال‌ها انتخاب کردم و از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار دادم.

 در بررسی به این نکات رسیدم که حجم اخبار ما به‌شدت در حال کاهش است و اسم آن را زوال متن و برجسته شدن تیتر گذاشته‌ام. یعنی مردم دیگر متن اخبار را نمی‌خوانند بلکه آن را اصطلاحا «اسکن» می‌کنند و فقط تیتر‌ها را می‌بینند. به گفته وی این یک پدیده جدید است چون وقتی این اتقاق بیفتد، خبر دیگر خبر کاملی نیست و شما مجبورید عناصر خبری را حذف کنید تا به اندازه تیتر از آن استخراج شود. بنابراین عنصر چرا و چگونه به‌شدت کاهش یافته است و از همین رو خواننده امروزی نمی‌تواند دلیل و چگونه یک خبر را بفهمند. او می‌گوید: نکته جالب دیگر اینکه در بررسی تعداد دیده شدن این 3 هزار و 160 پست خبری متوجه شدم هرچه اعتبار اخبار این کانال‌ها کمتر است بیشتر دیده می‌شود. وی با بیان اینکه کانال‌هایی که از نظر این متغیر‌ها اعتبار کمتری دارند، بیشتر از بقیه عضو پیدا کرده‌اند تصریح کرد: البته مشخص است که بسیاری از افراد لزوما طرفدار و همسو با یک کانال نیستند، بلکه می‌خواهند ببینند چه خبر است. باستانی توضیح می‌دهد: وقتی کانالی 500 هزار نفر مخاطب دارد اگر 30 درصد اعضا خبری را ببینند یعنی این خبر دیده شده است، حالا وقتی خبری از این کانال 600 هزار بار دیده شده یعنی بازنشر هم شده و بیشتر دیده شده است. وی متذکر شد: نتیجه‌ای که به آن دست یافته‌ام این است که این پدیده، ارتباط زیادی با خبر و علم ارتباطات ندارد و بیشتر یک پدیده اجتماعی و مربوط به این موضوع است که ما سرمایه اجتماعی و اعتماد را در طول سال‌های اخیر به طرق مختلف سوزانده‌ایم. این فقدان و کمبود سرمایه اجتماعی باعث شده که مخاطبین و مردم ما علاقه داشته باشند که بیشتر اخبار منفی و بی‌اعتبار را دنبال کنند.

او بیان کرد: طبق یافته‌های تحقیق، اثرگذاری خارج از قاعده سلبریتی‌‌ها و ابرکاربران بر فضای خبری، بطور مشخص و ملموس در تحلیل محتوا دیده شد. تغییری که در ارزش ‌های خبری به وجود آمده و ارزش شهرت را بالاکشیده و در عنصر «که»، وجود درصد بالایی افراد معروف هنرمند و ورزشکار، نشان‌دهنده تحولی است که در رسانه‌های جدید به وقوع پیوسته و سمت و سوی اخبار را تغییر داده است. تحلیل‌ محتوا نشان داد، بخش اعظم اخبار به سمت فشردگی پیش رفته که این امر، زوال متن و اهمیت تیتر را هویدا می‌سازد. او با بیان اینکه طبق یافته ‌های تحلیل محتوا، بیشترین حجم اخبار کانال‌های تلگرامی را خبر‌های ورزشی، فرهنگی و سرگرمی تشکیل می‌دهد، خاطرنشان کرد: از جمله یافته ‌های مهم پژوهش این است که 36.2 درصد اخبار، فاقد منبع هستند، . 30.3 درصد اخبار بررسی شده، لحن انتقادی دارد. فقط 19.9 درصد اخبار، بار معنایی مثبت دارد؛ 35.5 درصد منفی و 44.7 درصد خنثی است. در 20.8 درصد اخبار، از استراتژی بزرگ‌نمایی استفاده شده، 23.7 درصد اخبار، سیاه‌‌نمایی دارد و در کل 26.5 درصد اخبار، ساختار ایدئولوژیک داشته و صرفاً 50 درصد اخبار، ساختار حرفه ‌ای دارند. او با بیان اینکه تغییر «عصر اطلاعات» به «عصر اعتبار»، تغییری است که انسان باید در برابر اخبار دروغین، اطلاعات غلط و روش‌های مختلف نشر اکاذیب، توانمند شود، تصریح کرد: شهروندی که در عصر دیجیتال به رشد و بلوغ رسیده است، نباید صرفاً در جست‌وجوی «صحت» اخبار باشد، بلکه باید بتواند با پیگیری منابع اخبار و اطلاعات، اعتبارشان را ارزیابی کند. همچنین بتواند اهداف پخش‌کنندگان اطلاعات را ارزیابی کند.

او افزود: طبق یافته‌های این پژوهش، برخی رسانه‌های نامعتبر، با وجود آمار بالای انتشار اخبار ناصحیح، دارای دنبال‌‌کننده و مخاطبان زیاد و نرخ بازنشر بالایی هستند. برای انتشار یک محتوای ساختگی، نیاز به آماده‌بودن فضای اجتماعی در جامعه، برای دریافت اینگونه اخبار وجود دارد. سیاست رسانه ‌ای در کشور، به‌ویژه نحوه فعالیت خبری سازمان صداوسیما و محدودیت‌های رسانه‌های بزرگ و رسمی، به نحوی است که مردم برای شنیدن اخبار ساختگی، آمادگی خوبی دارند؛ این مشکل با توسعه رسانه‌های موبایلی دو چندان شده است. متولیان امر لازم است، جوانب جامعه ‌شناختی، روان‌شناختی و ارتباطی این معضل را به‌درستی کاوش و برنامه ‌ریزی کنند. هرگونه تعلل و سهل‌انگاری در این امر، آسیب‌‌های جدی به فرهنگ عمومی، رسانه‌ها و البته عامه مردم وارد خواهد کرد.