صندوق‌ها و سبدها مهجور مانده‌اند
گروه بورس| محمد امین خدابخش|
رشد و گسترش بازارها به خصوص بازار سرمایه در اقصی نقاط جهان سال‌هاست که مورد توجه قرار گرفته و متولیان این امر همواره در تلاشند تا به منظور افزایش کارایی بازارها و شکل‌گیری اقبال عمومی به آنها از روش‌ها و ابزارهای متنوعی بهره‌مند شوند، از این رو در تمامی کشورها معاملات سهام و مشارکت آحاد مردم در تامین مالی شرکت‌ها از طریق ابزارهای گوناگون صورت می‌گیرد. در ایران مانند بسیاری از کشورها در سال‌های اخیر تلاش شده تا مشارکت مردم در بازارهای مالی بیش از پیش افزایش یابد. به‌همین منظور مدیران سازمان بورس و اوراق بهادار تلاش‌های بسیاری را در جهت متنوع‌سازی ابزارهای سرمایه‌گذاری انجام داده‌اند.
یکی از این ابزارها که در بسیاری از کشورها نقش مهمی در تامین مالی و جذب وجوه مردم برعهده دارد، صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند. این صندوق‌ها که به گونه‌های مختلفی به فعالیت می‌پردازند و هر کدام از استراتژی‌های متفاوتی در جریان معاملات خود بهره می‌برند، در نهایت وظیفه سوق دادن مردم به معاملات بازار سهام و تسهیل تامین سرمایه برای شرکت‌های مختلف را بر عهده دارند.
دلیل شکل‌گیری این نهادهای مالی در کنار ابزارهایی همچون سبدگردانی، تنها نفع رساندن به شرکت‌های فعال در اقتصاد نیست. در واقع تمامی بازارهای مالی جهان سعی کرده‌اند تا با بهره‌گیری از ابزارهایی اینچنینی، ضمن تقویت نقش پس‌اندازهای خرد در اقتصاد به درآمدزایی آن دسته از افرادی کمک کنند که تخصص لازم برای ورود مستقیم به معاملات سهام را ندارند، از این رو می‌توان گفت که امکاناتی از این دست در هر کشور، به خلق تعامل اقتصادی برد – برد منتهی می‌شود که می‌تواند به بهترین شکل ممکن در عین حداقل کردن مخاطرات سرمایه‌گذاری برای اشخاص حقیقی، راه را برای استفاده بهینه از سرمایه افراد فراهم کند.
با این حال به نظر می‌رسد با وجود آنکه در سال‌های اخیر چنین ابزارهایی در ایران نیز راه‌اندازی شده، آنچنان که باید از مقبولیت عامه برخوردار نشده‌اند. در حالی که در تمامی کشورها صندوق‌های سرمایه‌گذاری توانسته‌اند به‌طوری جدی در زمینه جذب سرمایه‌های عمومی تلاش کنند و ضمن تسهیل سرمایه‌گذاری گامی مهم در جهت تامین مالی در چرخه اقتصاد بردارند، در ایران اما نه تنها وضعیت این‌چنین نیست، بلکه با وجود توجه بسیاری که در سال‌های اخیر به رشد و توسعه ابزارهای مالی مختلف شده، می‌توان گفت که بازار سهام کشور در این زمینه نتوانسته به اندازه کافی کارآمد جلوه کند. در واقع با اندکی تامل نسبت به آمار و ارقام کلان می‌توان اینطور قلمداد کرد که آنچه در زمینه ورود سرمایه از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سال‌های اخیر روی داده، نه ورود نقدینگی به بازار سهام از سوی مردم، بلکه در واقع همان پولی است که به وسیله سپرده‌گذاران به شبکه بانکی وارد شده است.
همه اینها به کنار، سبد گردان‌ها نیز که در تمامی دنیا می‌توانند به عنوان عاملی مهم در زمینه ثروت آفرینی عمل کنند نیز در ایران آنچنان ناشناخته مانده‌اند که اگر شخصی از پیش با بازار سرمایه آشنایی نداشته باشد حتی به احتمال زیاد اسم‌شان را هم نشنیده، چه رسد به اینکه چیزی از نحوه سرمایه‌گذاری یا همکاری با آنها بداند. وضعیت حتی به این شرایط هم محدود نشده و حتی صندوق‌های قابل معامله (ETFها نوعی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند که مانند نمادهای عادی قابلیت خرید و فروش مستقیم از سوی سرمایه‌گذاران را دارند) نیز نتوانسته‌اند در میان بخش به اصطلاح بورس‌باز جامعه از جذابیت معقول برخوردار شوند.
از تمامی این شرایط آنچه به نظر می‌رسد ضعف اطلاع‌رسانی و تقویت فرهنگ سرمایه‌گذاری از سوی متولیان بازار است که هم به ضعف بازار سرمایه در بلندمدت منتهی می‌شود و هم بخش عظیمی از فعالان اقشار عادی ملت را از سود سرشار بورس و فرصت‌های بی‌بدیل بازار سرمایه بی‌نصیب می‌گذارد. متاسفانه عدم شناخت و درک صحیح شهروندان از قابلیت‌های بازار سهام موجب شده تا نه تنها بار اصلی تامین مالی در اقتصاد کشور به بازار پول محدود شود، بلکه حالا با سیطره مالی عظیمی که فعالان شبکه بانکی در قالب صندوق‌های درآمد ثابت (FIX INCOME) بر بازار سرمایه یافته‌اند عملا در بلندمدت ریسک فعالیت بانک‌ها بر عملکرد بازار سهام نیز تاثیر بگذارد.
در همین باره روزنامه تعادل به بررسی این رویداد و تحولات عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بازار سهام پرداخت و در خصوص محیط فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سبدگردان‌ها به گفت‌وگو با مصطفی صفاری مدیرعامل سبدگردانی ایرانیان پرداخت. وی در خصوص میزان استقبال از سبدگردانی‌ها گفت: در یک سال اخیر به واسطه تغییر شاخص‌هایی همچون تورم میزان استقبال از سبدگردانی‌ها افزایش پیدا کرده است. با این حال باید در نظر داشت، از آنجایی که در سبدگردانی‌ها میزان ریسک تاثیر مهمی بر تنوع فعالیت آنها دارد و از این بابت نوع فعالیت آنها یک دست نیست.
صفاری در ادامه افزود: باید به خاطر داشت که صندوق‌های درآمد ثابت در حدود 95 درصد از کل صندوق‌های سرمایه‌گذاری را شامل می‌شوند. دلیل این امر این است که با کاهش نرخ سود بانکی از سوی بانک مرکزی بسیاری از بانک‌ها به منظور کسب سود بیشتر سعی کردند تا سرمایه خود را از طریق بازار سرمایه و این صندوق‌ها به کار بیندازند. حالا در دوره‌اخیر به دلیل آنکه اقتصاد کشور تورمی‌تر شده است میزان اقبال به این روش سرمایه‌گذاری کمتر شده است، چرا که میزان سودی که این صندوق‌ها به مشتریان خود می‌دهند، تنها می‌تواند میزان کمی از تحولات ناشی از رشد سراسیمه شاخص قیمت‌ها را پوشش دهد.
صفاری اضافه کرد: حجم عظیم صندوق‌های درآمد ثابت در بازار کشور موجب شده تا ریسک فعالیت شبکه بانکی و بازار پول به بازار سرمایه نیز وارد شود.
این کارشناس بازار سهام خاطرنشان کرد: در بحث سبدگردانی‌ها نیز باید توجه داشت که این نهادها هم می‌توانند نقش بسیار مهمی در روند معاملات در بازار سهام و جذب سرمایه داشته باشند. هم‌اکنون حداقل میزان سرمایه برای ورود به بازار از طریق سبدگردانی‌ها طبق قانون سازمان بورس10 میلیون تومان است.
وی خاطرنشان کرد: در بخش فرهنگ‌سازی به شناساندن تامین سرمایه‌ها به آحاد مردم نقش رسانه ملی بسیاربرجسته است. در صورتی که بخواهیم، بازار سرمایه‌ای پویا وربه بدور از ریسک‌های غیر معمول برای سرمایه‌گذاران خرد داشته باشیم، باید فرهنگ‌سازی در این زمینه به دست رسانه‌ای انجام شود که بیشترین مخاطب را در میان عامه مردم داراست. از این رو می‌توان گفت که کمتر رسانه‌ای به اندازه صدا و سیما می‌تواند در این زمینه موثر باشد.
صفاری در پایان خاطرنشان کرد: آنچه ریسک معاملات را بیش از حد افزایش داده است، هجوم کدهای حقیقی به معاملات بازار پایه است که نه تنها موجب خروج سهامداران بسیاری از نمادهای عادی بازار شده بلکه میزان استقبال از صندوق‌های سرمایه‌گذاری را با کاهش مواجه کرده است؛ کاهشی که در صورت بروز رخ دادهای ناخوشایند در تابلوهای فرعی فرابورس می‌تواند به رویگردانی عمومی پس اندازهای خرد از بازار سرمایه منجر شود.
