ایجاد شبکه پروازی میان همسایگان خزر نیازمند مطالعه

گروه راه و شهرسازی| زهره علامی|

چندی پیش وزیر راه و شهرسازی در اظهاراتی از ایجاد شبکه پروازی جدید بین ایران و 4 کشور نوار ساحلی دریای خزر خبر داد. به گفته محمد اسلامی این شبکه پروازی به درخواست برخی کشورهای حوزه دریای خزر برای برقراری پرواز مستقیم و برنامه‌ای انجام می‌شود و درهمین راستا، پیگیری درخواست ترکمنستان و قزاقستان در دستور کار قرار دارد تا پروازها بین ایران و این کشورها از سرگرفته شود.

بحث ایجاد شبکه پروازی جدید بین ایران و 4 کشور آذربایجان، روسیه، ترکمنستان و قزاقستان در شرایطی مطرح می‌شود که براساس آمار منتشر شده از سوی سازمان گردشگری، کشورهایی مانند عراق، ترکیه، امارات، گرجستان، آلمان و قطر، بیشترین مسافران ایرانی را طی سال‌های گذشته داشته‌اند و تعداد ایرانی‌هایی که به کشور روسیه و آذربایجان سفر می‌کنند نسبت به سایر کشورهای همسایه اندک است، ضمن اینکه در سال‌های گذشته، مسیرهای ‌پروازی ایران به ترکمنستان و قزاقستان به دلیل نبود مسافر و نبود توجیه اقتصادی، متوقف شده یا کاهش یافته‌اند.

البته برخی کارشناسان، ایجاد شبکه پروازی جدید بین ایران و کشورهای نوارساحلی دریای خزر را فرصتی مناسب برای افزایش سهم حمل و نقل هوایی ایران در میان همسایگان شمالی می‌دانند. از نگاه این دسته از کارشناسان، علاوه براین، اقدام یادشده می‌تواند به بهبود وضعیت صادرات کالا هم کمک کند و درآمدزایی خوبی برای ایران به همراه داشته باشد، البته برای رشد درآمدزایی در این زمینه ایرلاین‌ها موظفند خدمات ارایه شده به مسافران را بهبود دهند تا بتوانند در رقابت با ایرلاین‌های خارجی موفق باشند.

از سوی دیگر، تعدادی از فعالان حوزه هوایی معتقدند، کشورهای حاشیه دریای خزر، پتانسیل لازم برای جذب مسافر ایرانی و جذب گردشگر برای کشور را ندارند و تجربه مسیرهای پروازی گذشته به این کشورها هم این موضوع را نشان می‌دهد، بر همین اساس، پیش از ایجاد این شبکه‌های پروازی از سوی دولت، باید اقدام به نیازسنجی و انجام مطالعاتی برای سنجش اقتصادی بودن این مسیرها کرد و پس از مثبت بودن نتایج مسیرپروازی جدید را ایجاد کرد.

دراین میان، بررسی سیاست ایرلاین‌های خارجی موفق حکایت از آن دارد که توسعه یا ایجاد مسیرهای جدید نیازمند بررسی دو فاکتور بازار و ناوگان است و درصورتی که بازار اقتصادی مناسبی در این راه وجود داشته باشد و ایرلاین‌ها ناوگان مناسب را برای ایجاد شبکه یا مسیر پروازی جدید داشته باشند، شرکت‌های هواپیمایی از این موضوع استقبال می‌کنند، برهمین اساس انتظار می‌رود، تنها مسیرهای پروازی دارای توجیه اقتصادی بین ایران و این کشورها ایجاد شود.

   فرصتی جدید برای صنعت هوایی

داوود ربیعی، کارشناس ارشد حمل ونقل هوایی که از موافقان ایجاد شبکه پروازی جدید بین ایران و کشورهای حاشیه دریای خزر است، درباره برنامه تازه وزارت راه و شهرسازی به «تعادل» می‌گوید: راه‌اندازی شبکه پروازی جدید به معنای آن است که می‌خواهیم وارد مارکت یا بازار جدید بشویم که ایجاد چنین بازاری می‌تواند به معنای فرصتی تازه برای یک کشور یا ایرلاین‌های آن باشد.

ربیعی اظهار می‌کند: براساس تفاهم‌نامه‌هایی که بین کشورها امضا می‌شود، درصدی از حمل و نقل مسافر را بین خود تقسیم می‌کنند، به عبارت دیگر وقتی دو کشور تصمیم به امضای قراردادی درباره حمل مسافر دارند، در همان ابتدا مشخص می‌شود که سهم هر کدام از کشورها در جابه‌جایی مسافر چقدر خواهد بود، مثلا به یک کشور سهم 60 درصد و به دیگری 40 درصد داده می‌شود.

او ادامه می‌دهد: نکته مهم در اینگونه قراردادها این است که ایران بتواند در اجرای سهم خود، نقش پررنگی داشته باشد و به خوبی عمل کند.

این کارشناس ارشد حمل و نقل هوایی اظهار می‌کند: به عنوان نمونه درباره پروازهایی که بین ایران و تاجیکستان برقرار است، 50 درصد پروازها توسط ایران و 50 درصد مابقی توسط تاجیکستان انجام می‌شود و با توجه به سهم هر کشور، می‌توان مشخص کرد که در هرسال چه میزان پرواز انجام می‌شود و براساس آن شرکت‌های هواپیمایی درخواست خود را اعلام می‌کنند مبنی بر اینکه قصد دارند که چه تعداد از این پروازها را انجام دهند. ربیعی اضافه می‌کند: درمواردی شاهد بوده‌ایم که طرف مقابل نتوانسته از سهم خود به خوبی استفاده کند و کشور دیگر از این فرصت بهره می‌برد، به‌عنوان مثال، درباره تاجیکستان، طرف ایرانی نتوانسته هیچ پروازی به این کشور داشته باشد که دلیل آن می‌تواند به صرفه نبودن پرواز باشد یا در جذب مسافر موفق نبوده البته به تازگی ایرلاین وارش خط پروازی به تاجیکستان را از مشهد برقرار کرده است.

   حفظ سهم پروازها با برنامه‌ریزی مناسب

او با اشاره به مثبت بودن امضای تفاهم نامه‌هایی برای برقراری پروازهای جدید بین دو یا چند کشور  می‌افزاید: گام‌های برداشته شده از سوی وزارت راه و شهرسازی برای ایجاد شبکه پروازی جدید بین ایران و 4 کشور حاشیه دریای خزر، قابل تقدیر است اما در قدم بعدی باید با تدوین برنامه‌ها و راهکارهایی از فرصت ایجاد شده به درستی استفاده کرد.

این کارشناس ارشد حوزه حمل و نقل هوایی بیان می‌کند: باید با ارایه برنامه‌های مناسب سهم ایران در پروازها را حفظ کنیم و نباید اجازه دهیم کشورهای طرف قرارداد به دلیل جذابیت‌هایی که در شرکت‌های هواپیمایی خود دارند یا تفاوت در ناوگان و خدمات ارایه شده، بتوانند مسافر بیشتری را جذب کنند. ربیعی اضافه می‌کند: ایرلاین‌های ایرانی باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که مسافران ایرانی با مقداری هزینه بیشتر یا حتی کمتر به سمت انتخاب ایرلاین خارجی نروند چون این شرکت‌های هواپیمایی ناوگان هوایی متفاوتی دارند، درواقع ایرلاین‌های ایرانی باید در جذب مسافر با هوشمندی بیشتری عمل کنند.

   ضرورت افزایش کیفیت خدمات

او با تأکید بر ضرورت افزایش کیفیت خدمات ارایه شده در پروازهای بین‌المللی تصریح می‌کند: درصورتی که شرکت‌های هواپیمایی ایرانی نتوانند در این رقابت موفقیت لازم را کسب کنند، پس از مدتی از بازار فاصله می‌گیرند و ایرلاین خارجی از فرصت به وجود آمده کمال استفاده را می‌کند و سود بازار به ایرلاین خارجی می‌رسد.

به گفته این کارشناس ارشد حوزه حمل و نقل هوایی، زمانی که از انجام پروازهای بین‌المللی سخن به میان می‌آید، باید کیفیت خدمات ارایه شده به مسافران هم‌سطح شرکت‌های هواپیمایی خارجی باشد و نمی‌توانیم با استاندارهای پروازهای داخلی، وارد فضای بین‌المللی شویم. ربیعی اظهار می‌کند: باید در این رقابت به این موضوع توجه داشته باشیم که دچار اشتباه کاهش قیمت نشویم یعنی چون ناوگان مناسبی نداریم، کیفیت خدمات را هم افزایش ندهیم و پس از آن برای حفظ مشتری مجبور به افت قیمت بلیت شویم، موضوعی که می‌تواند در نهایت به ضرر ایرلاین ایرانی تمام شود.

   شبکه پروازی کارگو

او با اشاره به فرصت‌های تازه‌ای که با ایجاد شبکه پروازی جدید، فراهم شده است می‌گوید: درصورتی که پروازهای تازه‌ای بین ایران و 4 کشور نوارساحلی دریای خزر شکل بگیرد، بازار جدید برای صنعت هوایی ایران ایجاد می‌شود.

این کارشناس ارشد حوزه حمل و نقل هوایی ادامه می‌دهد: ایران می‌تواند از فرصت ایجاد شده دربخش کارگو و بار به خوبی استفاده کند، چون ایران محصولات کشاورزی را به کشورهای حوزه دریای خزر از جمله روسیه، ‌آذربایجان و ... صادر می‌کند و اگر شبکه پروازی جدیدی در بخش کارگو ایجاد شود، این موضوع می‌تواند به افزایش صادرات ایران و درآمدزایی بخش حمل و نقل هوایی کمک کند.

   همسایگان خزر جایگزین ترکیه و امارات

ربیعی درباره پتانسیل بازار هوایی ایران در کشورهای حاشیه خزر می‌گوید: ظرفیت جذب مسافر ایرانی برای سفربه این کشورها وجود دارد زیرا این کشورها در زمینه جذب گردشگر و توریست موفق بوده‌اند که این موضوع می‌تواند بازار جدید گردشگری برای مسافران ایرانی محسوب می‌شود.

این کارشناس ارشد حوزه حمل و نقل هوایی ادامه می‌دهد: سال‌ها پیش سفر به امارات بیش از سایرکشورها بین ایرانی‌ها رواج داشت، اما با افزایش قیمت تور و بلیت هوایی سفر به دوبی افزایش یافت و همین موضوع موجب شد که بسیاری از مسافران ایرانی، ترکیه را جایگزین امارات کنند.

او اظهار می‌کند: درحال حاضر گرجستان تا حدودی جایگزین ترکیه شده و می‌تواند پس از این، آذربایجان و ترکمنستان هم گزینه‌های خوبی برای جذب مسافر ترکیه باشند.

   جذب گردشگر خارجی؟

به گفته ربیعی، کشورهای حاشیه دریای خزر در حال تلاش برای بهبود بخش گردشگری خود هستند و سرمایه بسیاری هم درجذب گردشگر به دست می‌آورند، ایران هم می‌تواند از این فرصت استفاده کند و با جابه‌جایی مسافران ایرانی به این کشورها، جذب درآمد کند.

این کارشناس ارشد حوزه حمل و نقل هوایی ادامه می‌دهد: جذب گردشگر از کشورهای حاشیه دریای خزر، نیازمند بهبود بخش گردشگری کشور  همچنین بهبود فضای اقتصادی است، چون اغلب مسافران برای تفریح، سرمایه‌گذاری، تحصیل و... سفر می‌کنند.

او اضافه می‌کند: اعتمادزایی برای بخش‌های مختلف اقتصادی یا رونق گردشگری در کشور به عهده سایر ارگان‌ها و نهادهاست و حوزه حمل ونقل هوایی تنها موظف است که بهترین خدمات را به مسافران ارایه دهد و در رقابت با ایرلاین‌های خارجی موفق عمل کند.

ربیعی با اشاره به وجود بازار در کشورهای اطراف دریای خزر برای جذب گردشگر می‌گوید: نگاهی به فضای مجازی نشان می‌دهد که تورهای بسیاری برای سفر به این کشورها و حتی سرمایه‌گذاری و دریافت تابعیت آنها وجود دارد که این موضوع نشان‌دهنده وجود پتانسیل بازار هوایی در این 4 کشور است.

این کارشناس ارشد حوزه حمل و نقل هوایی ادامه می‌دهد: برهمین اساس، ایرلاین‌های ایرانی به خوبی می‌توانند از فرصت ایجاد شده برای جابه‌جایی مسافر استفاده کرده و درآمدزایی کنند.

   ناوگان موجود کافی است

ربیعی با اشاره به ظرفیت مناسب ایران برای حضور در بازار کشورهای حاشیه خزر می‌گوید: با توجه به اینکه این کشورها فاصله جغرافیایی چندانی از کشورمان ندارند، نیازی به استفاده از هواپیماهای دوربرد نداریم.

او اظهار می‌کند: بنابراین می‌توان از ناوگان موجود برای استفاده از بازار کشورهای حاشیه دریای خزر به خوبی بهره ببریم.

این کارشناس ارشد حوزه حمل و نقل هوایی اظهار می‌کند: برای اینکه ایرلاین‌های ایرانی بیشترین بهره را از فرصت موجود داشته باشند، باید بیش از هر چیز در بخش ارایه خدمات عملکرد مناسبی داشته باشند.

   امکان‌سنجی برای مسیرهای جدید

درحالی که داوود ربیعی از برنامه تازه وزارت راه و شهرسازی در بخش هوایی استقبال می‌کند، علیرضا منظری، معاون اسبق سازمان هواپیمایی کشوری معتقد است این برنامه درصورتی می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد که شرایط کافی از جمله ناوگان و مسافر فراهم باشد، او درباره ایجاد شبکه پروازی جدید بین ایران و کشورهای حاشیه دریای خزر به «تعادل» می‌گوید: در سیاست‌های کلی کشور، افزایش مناسبات با کشورهای اطراف از جمله کشورهایی که در نوار شمالی دریای خزر قرار دارند، وجود دارد، بنابراین ایجاد شبکه پروازی جدید هم در همین راستا است.

منظری ادامه می‌دهد: سازمان هواپیمایی کشوری در راستای سیاست‌های کلی کشور با اغلب کشورهای حاشیه دریای خزر، موافقتنامه دوجانبه هوایی دارد که امکان برقراری ارتباط هوایی را ایجاد می‌کند.

او ادامه می‌دهد: ایجاد شبکه پروازی جدید بین ایران و 4 کشور روسیه، ترکمنستان، قزاقستان و آذربایجان نیازمند 2 فاکتور بازار (مسافر) و ناوگان هوایی است که دولت نمی‌تواند نقش پررنگی در بهبود این دوفاکتور داشته باشد.

به گفته این کارشناس ارشد حوزه هوایی، دولت در حوزه هوایی می‌تواند سیاست‌گذاری کلی داشته باشد که دراین مورد هم امضای توافقنامه‌ای با کشورهای حاشیه دریای خزر بوده و پس از آن شرکت‌های هواپیمایی ایرانی یا خارجی باید در این زمینه مطالعه و امکان سنجی داشته باشند.

   شبکه جدید به شرط درآمدزایی

منظری با اشاره به اهمیت اقتصادی بودن ایجاد شبکه پروازی جدید اظهار می‌کند: ایرلاین‌ها باید براساس نتایج مطالعات، این موضوع را بررسی کنند که ایجاد مسیری جدید، توجیه اقتصادی دارد و آیا بازار کافی برای ایجاد مسیر و جابه‌جایی مسافر وجود دارد یا خیر؟

او اضافه می‌کند: اگر بررسی‌ها نشان دهد که مسیرجدید قابلیت جذب مسافر را دارد، ایرلاین‌ها برای ایجاد مسیر اقدام می‌کنند اما درصورتی که نتایج مطالعات منفی باشد، شرکت‌های هواپیمایی استقبالی از مسیرپروازی جدید نخواهند داشت چون توجیه اقتصادی ندارد.

معاون اسبق سازمان هواپیمایی کشوری ادامه می‌دهد: اگر ایجاد مسیر توجیه اقتصادی داشته باشد و بازار هم برای این مسیر وجود داشته باشد، شرکت هواپیمایی به دنبال فراهم کردن تجهیزات، ناوگان و خدمات می‌رود.

به گفته منظری، اگر قرار باشد شبکه‌ای پروازی یا مسیری جدید بدون مطالعه ایجاد شود و برای برخی مسیرها پرواز تعریف شود، دولت باید از ایرلاین‌ها حمایت کند و یارانه‌ای به آنها بپردازد یا اینکه ناوگانی را برای شرکت‌های هواپیمایی خریداری یا اجاره کند، چون در حال حاضر از لحاظ اقتصادی به صرفه نیست که بدون توجیه اقتصادی، مسیرپروازی برقرارشود.

   شرایط استقبال ایرلاین‌ها

او با اشاره به اما و اگرهایی درباره ایجاد شبکه پروازی جدید اظهار می‌کند: دولت می‌تواند در سیاست‌گذاری کلی حوزه هوایی دخیل باشد و موافقتنامه‌های دوجانبه و چندجانبه‌ای امضا کند تا ایجاد شبکه پروازی جدید امکان‌پذیر شود اما برنامه‌ریزی اجرایی را دولت نمی‌تواند انجام دهد چون باید ناوگان و مسافر و بازار برای این مسیر وجود داشته باشد و ایجاد این خط هوایی به‌صرفه باشد تا ایرلاین از این مسیرهوایی استقبال کند.

این کارشناس ارشد حوزه هوایی تصریح می‌کند: پس از استقبال ایرلاین‌ها، روند مشخصی طی می‌شود و درصورتی که شبکه پروازی جدید، بازارداشته باشد آژانس‌های هواپیمایی به عنوان نماینده ایرلاین‌ها، بلیت مربوط به این مسیرها را به فروش می‌رسانند و چون شبکه توزیع فروش داریم امکان جذب مسافر هم وجود دارد.

   کمبود مسافر؟

منظری درباره بازار کشورهای حاشیه دریای خزر برای ایران اضافه می‌کند: با توجه به اینکه روابط و مناسبات اقتصادی و تجاری میان ایران و این کشورها قابل ملاحظه نیست و حجم کمی دارد، بنابراین مسافر تجاری این کشورها کم است وچون کشورهایی مانند ترکمنستان و قزاقستان توریستی هم نیستند نمی‌توان انتظار داشت که گردشگران ایرانی از سفر به این کشورها، استقبال کنند.

معاون اسبق سازمان هواپیمایی کشوری ادامه می‌دهد: در میان کشورهای حاشیه دریای خزر تنها کشورهای آذربایجان و روسیه هستند که حجم مسافر ایرانی آنها قابل قبول است، البته ناگفته نماند که از کشور آذربایجان هم گردشگرانی به ایران سفر می‌کنند چون از آذربایجان توریست پزشکی بسیاری داریم.

او ادامه می‌دهد: اگرچه وضعیت سفربه آذربایجان یا از آذربایجان به ایران مناسب است اما حجم مسافران ایرانی به ترکمنستان و قزاقستان بسیار کم است، البته پرواز به قزاقستان برقرار است اما به دلیل نبود مسافر و نداشتن توجیه اقتصادی، استقبال چندانی از آن نمی‌شود.

   بازار عامل محرک ایرلاین‌ها

منظری درباره حمایت بیشتر دولت از مسیرهای پروازی پرطرفدار می‌گوید: هم‌اکنون دولت حمایتی از بخش هوایی نمی‌کند و خود ایرلاین‌ها باید ناوگان خریداری کنند و در تهیه ارز هم حمایت چندانی از آنها نمی‌شود و قیمت بلیت هم به صورت آزاد ارایه می‌شود، برهمین اساس ایرلاین‌ها باید به دنبال بازارهای مناسبی باشند تا پروازهایشان توجیه اقتصادی داشته باشد، چون دولت حمایت مالی از آنها نمی‌کند.

این کارشناس ارشد حوزه حمل و نقل هوایی اظهار می‌کند: بازار عراق و ترکیه درمیان کشورهای اطراف دربین ایرانیان پرطرفدار است و مسافر خود را دارد و متناسب با بازار، شرکت‌های هواپیمایی هم پرواز برقرار می‌کنند و هم‌اکنون کمبودی در زمینه جابه‌جایی مسافر وجود ندارد که دولت بخواهد در این زمینه دخالت و از ایرلاین‌ها حمایت کند.

او ادامه می‌دهد: شرکت‌های هواپیمایی به سمتی حرکت می‌کنند که توجیه اقتصادی و مسافر کافی داشته باشد.

به گفته منظری، ‌بازار ایرلاین‌ها را به سمتی می‌برد که ناوگان مناسب را تهیه کنند و خدمات خود را ارتقا دهند اگرچه اعمال تحریم‌ها و مشکلاتی که برسرراه تأمین ناوگان ایجاد شده، موجب شده است که شرکت‌های هواپیمایی اقدام به اولویت‌گذاری کنند.

   برنامه‌ریزی برای پرواز به شمال خزر

درحالی که به گفته برخی کارشناسان صنعت هوانوردی، ایجاد شبکه پروازی جدید بین ایران و 4کشور حاشیه دریای خزر می‌تواند فرصت مناسبی برای اقتصاد هوانوردی کشورمان باشد اما بررسی مقاصد پروازی ایرلاین‌های ایرانی حکایت از آن دارد که در بین کشورهای نوارساحلی دریای خزر تنها دو کشور آذربایجان و مسکو مقصد پروازی شرکت‌های هواپیمایی محسوب می‌شوند و با توجه به بازار دو کشور ترکمنستان و قزاقستان باید برنامه جدیدی برای پرواز به این دوکشور طراحی و تدوین شود.

مقصود اسعدی سامانی، دبیرانجمن شرکت‌های هواپیمایی درباره برنامه پروازی بین ایران و 4 کشور دیگر حاشیه دریای خزر به «تعادل» می‌گوید: ایران به آذربایجان و روسیه پرواز مستقیم دارد، به عنوان نمونه هرروز پروازی از تهران به مسکو انجام می‌شود، اما شرایط پروازی به دو کشور قزاقستان و ترکمنستان متفاوت است.

اسعدی سامانی می‌افزاید: هم‌اکنون از ایران به آلماتی (پایتخت قزاقستان) پرواز وجود دارد اما پروازی به عشق‌آباد (پایتخت ترکمنستان) از ایران وجود ندارد.

او ادامه می‌دهد: برای سایرکشورهایی که در شمال ایران قراردارند اما در نوار ساحلی دریای خزر نیستند از جمله قزقیزستان و تاجیکستان، پروازهایی در نظرگرفته شده است و اگر چارترکننده بخواهد، پرواز برقرار می‌شود اما در حال حاضر پرواز منظم و برنامه‌ای به این کشورها وجود ندارد.

به گفته دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی، ایرلاین‌های ایرانی در حال انجام مطالعاتی درباره برقراری پروازهای برنامه‌ای به کشورهای شمالی دریای خزر هستند که درصورت وجود توجیه اقتصادی پرواز به این کشورها، می‌توان امیدوار بود که برنامه پروازی به آنها چیده شود.

سامانی اظهار می‌کند: برخی تجار مراودات اقتصادی با کشورهای شمالی از جمله قزاقستان و ترکمنستان دارند و برای انجام معامله با این کشورها خواستار سفر هوایی هستند اما این کشورها مقصد توریست‌های ایرانی محسوب نمی‌شوند و بیش از همه تجار و بازرگان‌ها خواستارپرواز به کشورهای شمالی ایران هستند.

او اضافه می‌کند: با توجه به تعداد مسافر برای پرواز به ترکمنستان و قزاقستان به نظر می‌رسد که راه‌اندازی پرواز مستقیم به این کشورها صرفه اقتصادی نداشته باشد.