بازگشت به بازار نفت در گرو متغیرهای بسیار

مرتضی بهروزی‌فر

کارشناس اقتصاد انرژی

تحریم‌های یکجانبه امریکا علیه صادرات نفت ایران باعث شده که میزان فروش نفت ایران در بازارهای سنتی همچون چین و هند نیز کاهش یابد و کشورهایی مثل عراق تاحدودی جای خالی ایران در این بازارها را پر کرده و سهم فروششان در این کشورها را افزایش دهند.  ایران تجربه کاهش میزان فروش نفت در بازارهای جهانی به دلیل تحریم‌ها را چند سال پیش نیز تجربه کرده بود. در دوره نخست تحریم‌ها، پس از آنکه ایران با قدرت‌های جهانی به توافق دست یافت و تحریم‌ها برداشته شد، توانست ظرف مدت کوتاهی (کمتر 6 ماه) بازارهای خود را که توسط کشورهای صادرکننده نفت دیگر اشغال شده بود، بازپس بگیرد. در آن زمان، عوامل مختلفی مثل تلاش‌های مسوولان نفتی، کشش بازار، آمادگی مصرف‌کنندگان نفت ایران برای بازگشت کشورمان به بازارهایشان پس از برداشته شدن تحریم‌ها و همچنین اجماع نظر کشورهای اروپایی درباره اینکه در راستای برجام باید بازار نفت ایران به این کشور بازگردد، دست به دست هم دادند تا مسیر بازپس‌گیری بازار برای ایران تسهیل شود. در این دوره از تحریم‌ها اگر فرض کنیم که به زودی تحریم‌های نفتی ایران برداشته می‌شوند، نمی‌توان با اتکا به تجربه قبلی بازپس‌گیری بازار، ادعا کنیم که چنین مسیری باز هم به همان راحتی فراهم خواهد بود و ایران می‌تواند بدون هیچ مشکلی به سرعت جای خود را در بازار پس گیرد. این موضوع خیلی به شرایط بازار بستگی دارد و باید امیدوار باشیم که در درجه نخست تحریم‌ها به زودی برداشته شوند و سپس در آن زمان که برداشته شد، شرایط بازار نفت اینگونه باشد که افزایش تقاضا بیش از عرضه موجود باشد تا ایران بتواند به راحتی نفت خود را وارد بازار کند و بازار به این موضوع واکنش منفی نشان ندهد و قیمت‌ها پایین نیایند.  باید در نظر داشت که در حال حاضر عرضه نفت بیشتر از تقاضای آن است. بنابراین در شرایط کنونی اگر ایران بخواهد به بازار نفت بازگردد، با مشکلاتی روبرو خواهد بود. برخی از پالایشگاه‌ها در کشورهای بازار سنتی نفت ایران، مثل هند، سازگار با نفت خامی هستند که ایران استخراج می‌کند و این موضوع به تمایل آنها به خرید نفت از ایران می‌افزاید، اما همین بازارها هم به شرطی که تا زمان رفع تحریم‌ها نفت خود را جایگزین نکرده باشند، قراردادهای طولانی‌مدت نبسته باشند و رقیبان نیز پیشنهادات بهتری از ایران برای این پالایشگاه‌ها نداشته باشند، باقی خواهند ماند. باید توجه داشت که پیشنهادات بهتر فقط شامل قیمت‌ها نمی‌شود و ثبات در عرضه نیز مساله مهمی است و وجود سابقه چند مرحله تحریم برای نفت ایران یک نکته منفی در رقابت فروش نفت کشورمان است.