کامیابی بازار بدهی در گرو توجه به فرهنگ‌سازی
گروه بورس| محمد‌امین خدابخش|
یکی از مهم‌ترین وظایف بازار سرمایه تامین منابع مورد نیاز شرکت‌ها در بسترهای مختلفی همچون سهام و بدهی است. همین امر سبب شده تا بازارهای مالی در کشورهای پیشرفته تقریبا نیمی از سهم تامین مالی را به خود اختصاص دهند. در ایران اما نوپا بودن بازار بدهی به علاوه آگاهی اندک اشخاص حقیقی و حقوقی نسبت به استعدادهای بازار سرمایه سبب شده تا سهم تامین مالی بازار سرمایه نسبت به بازار پول اندک باشد. در حالی که نیمی از تامین مالی در یک اقتصاد توسعه یافته از طریق بازار سرمایه انجام می‌شود در ایران سهم بازارهای مشابه کمتر از 20 درصد است.
همین امر سبب شده تا توجه بیشتر به بازار بدهی و بررسی دلایل استفاده اندک از بسترهای آن با اهمیت جلوه کند. در این میان باید توجه داشت که بازار بدهی کشور جز آنکه پیش‌تر از بازارهایی نظیر اوراق مشارکت بهره می‌برده طی سال‌های اخیر با ورود اسناد خزانه اسلامی و اوراقی که بر مبنای فقهی منتشر می‌شوند، از تنوع بیشتری برخوردار شده است.
با نگاهی به سیر انتشار اوراق بدهی اسلامی از ابتدا تاکنون می‌توان دریافت که بازار این نوع بدهی از بدو شکل‌گیری آن یعنی انتشار اوراق اجاره هواپیمایی ماهان تا امروز روند مثبتی داشته است. از آن زمان تا امروز بازار اوراق بدهی به رغم تمام فراز و نشیب‌هایش توانسته هم به لحاظ کمی و هم کیفی ارتقا یابد.
به همین منظور و برای بررسی بهتر بازار بدهی به خصوص اوراق اسلامی «تعادل» به گفت‌وگو با غلامرضا ابوترابی، مدیرعامل شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه پرداخت. ابوترابی در خصوص روند رو به رشد طی شده در بازار بدهی کشور گفت: به‌رغم تمام بهبودی که طی سال‌های گذشته در بازار بدهی به خصوص اوراق بهادار اسلامی شاهد آن بودیم باید به خاطر داشت که این بازار هنوز به جایگاه مطلوبش نرسیده است. اگر بخواهیم بازار بدهی به خصوص در حوزه اوراق بهادار اسلامی رشد کند باید اقدامات بیشتری در این زمینه صورت بگیرد. در واقع باید به خاطر داشت که با وجود تمام پیشرفت‌های صورت گرفته بازار بدهی هنوز به جایگاه مطلوبش نرسیده است. مدیرعامل شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه افزود: در حوزه بهبود کمی و کیفی بازار اوراق بدهی یکی از نکات بسیار مهم توجه به مسائل مربوط به فرهنگ‌سازی است. به دلیل آنکه بسیاری از آشنایی لازم با بازار اوراق بدهی برخوردار نیستند، این بازار در بسیاری از موارد مغفول می‌ماند. این امر سبب شده تا برای تامین مالی به سمت ابزارها و ساختارهایی بروند که آشنایی بیشتری با آنها وجود دارد.
این صاحب نظر در حوزه بازار بدهی به انتشار اوراق منفعت اشاره کرد و گفت: طی چند ماه دولت 10 میلیارد تومان اوراق منفعت منتشر کرده و در هفته جاری نیز اوراق بیشتری منتشر خواهد شد. در این اوراق، درآمدهای مالیاتی آتی دولت به عنوان منافع مبنای انتشار صکوک مورد استفاده قرار می‌گیرند. .
اوراق جدید به بازار می‌آیند
ابوترابی با اشاره به انواع اوراق منتشر شده در بازار سرمایه کشور گفت: تاکنون انواع گوناگونی از اوراق بدهی اسلامی در شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه منتشر شده است که از میان آنها می‌توان به اوراق اجاره، اوراق منفعت، اوراق مرابحه، اوراق خرید دین، اوراق رهنی و اوراق استثنا اشاره کرد. در این میان برخی از اوراق همچون اوراق استثنا تاکنون یک بار منتشر شده‌اند و برخی دیگر به دلیل آنکه استقبال بیشتری از آنها شده بارها مورد استفاده قرار گرفته‌اند. البته تنوع اوراق قابل انتشار بر مبنای عقود اسلامی به این تعداد محدود نمی‌شود. در حال حاضر اوراق دیگری نیز به بازار معرفی شده است. برای مثال دستور العمل اوراقی مانند اوراق وکالت و اوراق جعاله در حال حاضر تهیه شده است و در صورت آشنایی تامین اعتبار و استقبال آنها انتشارشان عملیاتی خواهد شد. درصورتی که فرهنگ‌سازی لازم در این زمینه انجام شود این امید وجود دارد که اوراق یاد شده بتوانند حجم قابل توجهی از تامین مالی را به خود اختصاص دهند.
وی با اشاره به مثال‌های استفاده از ابزارهای مالی اسلامی افزود: تاکنون شرکت‌هایی نظیر سایپا و ایران خودرو از این بازار برای تامین مالی سرمایه در گردش خود استفاده کردند.
لزوم کاهش سهم بانک‌ها در تامین مالی
این کارشناس بازار بدهی با توجه به وزن زیاد شبکه بانکی در حوزه تامین مالی در ادامه گفت: آنچه مسلم است نامتوازن بودن میزان تامین اعتبار در کشور به نفع بانک‌هاست. باید شرایطی ایجاد شود که بخشی از این مقدار به بازار سرمایه به خصوص بازار بدهی انتقال یابد.
در حال حاضر اسناد خزانه اسلامی زمینه مناسبی را برای تامین نیازهای دولت فراهم کرده‌اند. ما منتظریم که غیر از شرکت‌هایی که از این حوزه تامین مالی بهره می‌برند شرکت‌های دیگر نیز که تعدادشان بسیار زیاد است، به بازار بدهی بیایند و از این بازار برای تامین نیازهای خود استفاده کنند. مسلما تجربه تامین مالی از این حوزه بسیاری از شرکت‌ها را مجاب خواهد کرد تا برای رفع نیازهای خود به میزان کمتری به شبکه بانکی اتکا کنند. با اطمینان می‌توان گفت که روی آوردن شرکت‌ها به بازار بدهی می‌تواند سهم بازار پول را از میزان تامین مالی انجام شده در کشور کاهش دهد.
نبود ضامن مانعی در راه تامین مالی
مدیرعامل شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه افزود: تاکنون بسیاری از موانع بر سر راه بازار بدهی برداشته شده با این حال در حال حاضر نیز مسائلی وجود دارد که از آن جمله می‌توان به مشکل ضامن اشاره کرد. بعضی از شرکت‌ها نمی‌توانند ضمانت مورد نیاز برای رفع مشکلات مالی خود را فراهم کنند.
این مساله باعث شده تا برخی از شرکت‌ها مجبور به تحمل هزینه‌های بیشتر شوند. انتظار می‌رود که در ادامه فعالیت بازار سرمایه تمامی مشکلات موجود در این زمینه با همکاری نهاد ناظر یعنی سازمان بورس مرتفع شود.
غلامرضا ابوترابی در پایان ضمن توجه دوباره به فرهنگ‌سازی و لزوم دنبال کردن آن به عنوان یک هدف مهم، تاکید کرد: فرهنگ‌سازی در زمینه اوراق باید در دو بعد فردی و شرکتی مورد توجه قرار گیرد. اگرچه آشنایی عمومی با این ابزارها می‌تواند به توسعه بازار بدهی کمک شایان توجهی بکند با این حال مهم‌ترین نکته آشنا‌سازی بنگاه‌های اقتصادی با مزایا و امکانات بازار بدهی کشور است. برگزاری سمینارها و همایش‌ها می‌تواند گامی مهم در زمینه توسعه بازار یاد‌شده باشد.
