هزارتوی بنزین و هوای پاک
گروه انرژی| فرداد احمدی|
چند سالی است که آلودگی هوای کلان‌شهرهای ایران دغدغه سطح یک پاییز و زمستان مردم شده است. آلودگی هوای امسال اما از این منظر متمایز است که سال گذشته با رشد چشمگیر کیفیت هوا در شهرها مواجه بودیم، به‌طوری که سال 97، مدارس تهران که اغلب در رأس شهرهای آلوده ایران قرار دارد، حتی یک روز هم به دلیل آلودگی هوا تعطیل نشدند. در حالی که این روزها رگبار تکذیب‌ها و برائت‌جویی‌های بنزین از آلودگی هوا به چشم می‌خورد، اما افکار عمومی همچنان بنزین را متهم اصلی می‌داند. در چنین فضایی، «روزنامه تعادل» با فرض نبودن مشکل در کیفیت بنزین تولیدی، به سراغ یک افزودنی به بنزین به نام «ام‌تی‌بی‌ای» رفت برای این منظور با کامران گنجی، مسوول واحد ام‌تی‌بی‌ای (MTBE) شرکت کیمیای پتروشیمی بندر امام گفت‌وگو کرد. بنابر اظهارات گنجی ام‌تی‌بی‌ای تولیدی در ایران حدود یک چهارم نیاز کشور را پاسخگو است و با توجه به آنکه این محصول با کاهش دمای احتراق، سوختن سوخت را بهینه‌تر می‌کند، این سوال همچنان مطرح است که آیا درصد پایین این افزودنی عامل آلودگی هوا است؟
آمار سایت کنترل کیفیت هوای تهران نشان می‌دهد که در سال 97، هوا 26 روز پاک، 261 روز سالم و 59 روز ناسالم برای گروه‌های حساس را تجربه کرد، در حالی که هیچ روزی در شرایط ناسالم یا بسیار ناسالم قرار نگرفت. امسال اما رکوردهای تازه‌ای در تعطیلی‌ها بابت آلودگی هوا ثبت شد. برای نخستین‌بار دانشگاه‌ها تعطیل شدند و برای نخستین‌بار، مدارس ابتدایی یک هفته تعطیلی ممتد را تجربه کردند.
رشد چشمگیر کیفیت هوا در سال 97 با افزایش ظرفیت تولید بنزین با کیفیت ایران و رهایی از واردات بنزین همراه بود و از این رو، برخی رشد کیفیت بنزین را از دلایل عمده بهتر شدن کیفیت هوای شهرها دانستند.
اما پاییز امسال که آلودگی هوای کم‌سابقه‌ای شهرها را دربر گرفت، شرکت ملی پالایش و پخش در چند مرحله گزارش‌ها و آمارهایی ارایه کرد که نشان‌دهنده سهم اندک بنزین در آلایندگی هوا بود و تعدد این گزارش‌ها از آلودگی هوا به قدری زیاد است که حتی نسبت به انگیزه‌های این حجم از اطلاع‌رسانی شبهه ایجاد می‌کند. به عنوان مثال، 29 آذرماه خبرگزاری شانا به نقل از شرکت کنترل کیفیت هوای تهران گزارش داد که «منشأ بیش از ۸۰ درصد از آلودگی وسایل نقلیه شهر تهران مربوط به کامیون‌ها، اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌ها گزارش شده که از قضا سوخت مصرفی هیچ‌کدام از آنها بنزین نیست؛ لذا مرتبط دانستن آلودگی هوا با بنزین به‌طور کامل رد می‌شود.»
ایرنا نیز در گزارشی که دیروز منتشر شد نوشت که خودروهای سواری تنها سهم 13 درصدی در آلودگی هوای تهران دارند و از آنجا که سوخت اغلب سواری‌ها بنزین است، سهم این سوخت در آلودگی هوای تهران اندک است. خبرگزاری ایلنا هم در گزارش دیروز خود تقصیر را به کل متوجه سوخت خودروها ندانسته و نوشته بود که بنزین و گازوئیل مصرفی در کلانشهرها استاندارد هستند.
اما بخشی از افکار عمومی همچنان انگشت اتهام را به سمت بنزین نشانه رفته است. سوءسابقه تولید بنزین پتروشیمیایی در سال‌های 91 و 92 که علت افزایش آلودگی هوا در آن سال‌ها را متوجه آن می‌دانستند باعث شده که نخستین گمانه‌ها درباره شروع دوباره تولید بنزین پتروشیمیایی زده شود و برخی این پرسش را مطرح کنند که آیا دولت باز هم در حال تولید این نوع بنزین بی‌کیفیت و خطرناک است؟
خبرگزاری ایرنا، روز گذشته گزارش داد که با توجه به آنکه اکنون مصرف بنزین در کشور ۷۵ میلیون لیتر در روز و ظرفیت تولید آن ۱۱۲ میلیون لیتر در روز است، بنابراین «منطقی نیست که خط تولید محصولات پتروشیمی متوقف شده و به جای آن بنزین تولید شود. زیرا این کار علاوه بر هزینه بالاتر، باعث لطمه به صنایع پایین‌دستی و حتی صادرات محصولات خواهد شد.»
در این گزارش آمده است که «اگر چه گوگرد بنزین پتروشیمی بسیار پایین است اما ترکیبات آروماتیک در آن آلوده‌کننده است. بنابراین برای سنجش آن باید به ترکیبات آروماتیک توجه کرد. ترکیبات آروماتیک در بنزین تولیدی پتروشیمی‌ها بیش از ۷۰ واحد بوده، اما بررسی بنزین توزیع شده در تهران نشان می‌دهد که ترکیبات آروماتیک در آن در حد استاندارد و زیر ۳۵ واحد است.» بنابراین به نظر می‌رسد که فرضیه تولید بنزین پتروشیمیایی و توزیع آن در کشور رد می‌شود. اما این پرسش که مشکل افزایش چشمگیر آلودگی هوای کلانشهرها به نسبت سال گذشته از کجا نشأت می‌گیرد، هنوز به قوت خود باقی است.
افزودنی‌ها به بنزین متهم هستند؟
«روزنامه تعادل» با فرض صحت آنچه توسط مراجع و رسانه‌ها منتشر می‌شود مبنی بر اینکه بنزین توزیعی در کشور استاندارد یورو4 را دارد، دلیل آلودگی هوا را در افزودنی‌های به سوخت جست‌وجو کرد و بنابراین با کامران گنجی، مسوول واحد ام‌تی‌بی‌ای (MTBE) شرکت کیمیای پتروشیمی بندر امام که عمده ام‌تی‌بی‌ای تولیدی ایران را تولید می‌کند، مصاحبه‌ای را انجام داد. به گفته گنجی واحد ام‌تی‌بی‌ای پتروشیمی بندر امام به همراه واحد کوچک دیگری که در مجاورت این پتروشیمی قرار دارد و حدود یک پنجم ظرفیت پتروشیمی بندر امام ام‌تی‌بی‌ای تولید می‌کند، تنها واحدهای تولید این محصول در ایران هستند.
گنجی به «تعادل» گفت که بنزین طیف هیدروکربن‌های متفاوتی را در خود دارد و ام‌تی‌بی‌ای تنها یکی از اجزای اضافه شده به بنزین است. هدف از اضافه کردن ام‌تی‌بی‌ای به بنزین آن است دمای احتراق سوختن بنزین در موتور خودروها را پایین آورده و باعث شود که بنزین بهتر بسوزد. هر چه انفجارهای آرام‌تری در موتور خودروها اتفاق بیفتد، خسارات کمتری به موتور خواهد زد و کار ام‌تی‌بی‌ای آرام‌تر کردن انفجارها است.
مسوول واحد ام‌تی‌بی‌ای پتروشیمی بندر امام توضیح داد که در تمام دنیا تولید ام‌تی‌بی‌ای در بخش پتروشیمی صورت می‌گیرد و بنزین در مجموعه پالایشگاه‌ها تولید می‌شود.
به گفته او ام‌تی‌بی‌ای ترکیبات ثابتی در همه جای دنیا دارد و تفاوت کیفی میان ام‌تی‌بی‌ای ایران با سایر نقاط دنیا وجود ندارد.
به گفته گنجی، پتروشیمی‌ها می‌توانند چیزی به نام «ریفرمیت» را تولید کنند که شباهت بسیار زیادی با بنزین دارد. با گرفتن نمونه‌هایی از بنزین توزیعی و آزمایش آن می‌توان تشخیص داد که آیا سوختی که تحت عنوان بنزین در جایگاه‌ها عرضه می‌شود بنزین پالایشگاه‌ها است یا ریفرمیت پتروشیمیایی.
او با بیان اینکه درباره حجم ام‌تی‌بی‌ای مورد نیاز در داخل کشور اطلاعی ندارد و نمی‌داند که آیا بخشی این ماده تولیدی صادر می‌شود یا نیاز کشور به گونه‌ای است که نیازمند واردات ام‌تی‌بی‌ای هستیم، گفت: «اگر سهم ام‌تی‌بی‌ای اضافه شده به بنزین را 10 درصد در نظر بگیریم، ام‌تی‌بی‌ای تولیدی در واحد پتروشیمی بندر امام می‌تواند روزانه به حدود 15 هزار تن بنزین تولیدی اضافه شود.» از آنجا که هر تن بنزین معادل 1351 لیتر است، 14 هزار تن بنزین معادل 20 میلیون 265 هزار لیتر می‌شود و اگر حجم تولیدی واحد دیگر تولید ام‌تی‌بی‌ای کشور که حدود یک‌پنجم تولید پتروشیمی
بندرامام است را هم به این آمار اضافه کنیم، در مجموع برای حدود 25 میلیون لیتر در روز، ام‌تی‌بی‌ای در کشور تولید می‌شود. این درحالی است که اکنون حدود 110 میلیون لیتر در روز بنزین در ایران تولید می‌شود.
گنجی معتقد است که احتراق ناقص سوخت در موتور خودروها می‌تواند عامل آلودگی هوا باشد.
این احتراق ناقص از عوامل مختلفی سرچشمه می‌گیرد که شاید مهم‌ترین عامل، کیفیت پایین و تکنولوژی قدیمی خودروهای تولیدی در ایران باشد. اما این سوال مطرح است که با توجه به تحریم‌های سختگیرانه امریکا علیه ایران، آیا ناتوانی در واردات ام‌تی‌بی‌ای و کمبود درصد آن در بنزین‌های توزیعی می‌تواند عامل افزایش آلایندگی سوخت خودروها در سال 98 باشد؟
