سیاست و کرونا جنگ قیمت نفت

تعادل |

بسیاری از تحیلگران بازار نفت، برآوردهای نگران‌کننده‌ای درباره کاهش تقاضای جهانی نفت تا رقم روزانه ۲۰ میلیون بشکه و ماندن قیمت نفت در سطوحی پایین حتی در سال ۲۰۲۰ میلادی ارایه داده‌اند. روند کاهشی قیمت نفت در بازارهای جهانی ناشی از تضعیف تقاضا در سایه شیوع ویروس کرونا که پیش از نشست بی‌نتیجه ماه مارس اوپک پلاس به‌دلیل امتناع روسیه از مشارکت در توافق تعمیق کاهش تولید آغاز شده بود، بلافاصله پس از نشست بیهوده تولیدکنندگان عضو و غیرعضو اوپک شتاب گرفت تا جایی که قیمت نفت خام شاخص برنت با سقوطی شدید وارد کانال ۲۰ دلار برای هر بشکه شد. همچنین در این روزهای کرونایی شاهد یک بازی قیمتی و چرخش سیاستی در بازار نفت نیز بودیم. در این میان اما «دونالد ترامپ»، رییس‌جمهوری امریکا روز پنجشنبه بازارهای نفت جهانی را با شوک مواجه کرد هنگامی که اعلام کرد که بین عربستان و روسیه با هدف کمک به ثبات قیمت و بازار نفت پا در میانی می‌کند و در حساب توئیتر خود نوشت: «انتظار دارد روسیه و عربستان سعودی تولید نفت خود را به میزان حدود 10 میلیون بشکه کاهش دهند که تقریباً یک دهم تولید جهانی است.» حال نشانه‌هایی از احتمال نزدیک شدن دیدگاه‌های ریاض و مسکو پدیدار شده است؛ ‌به‌طوری‌که عربستان سعودی که تا روز پنجشنبه (14 فروردین ماه) در مقابل فشارهای امریکا برای عقب‌نشینی از جنگ قیمت نفت با روسیه ایستادگی کرده و همچنان برنامه خود برای افزایش حجم عظیمی از عرضه نفت را با وجود تاثیر نابودکننده شیوع ویروس کرونا بر تقاضای جهانی پیش می‌برد، تسلیم فشارهای واشنگتن شد و خواستار برگزاری نشست فوق‌العاده تولیدکنندگان اوپک و غیراوپک برای دستیابی به توافقی عادلانه برای تثبیت قیمت و بازارهای جهانی نفت خام شده است. در همین حال، ائتلاف اوپک پلاس از نشست فوری اعضای خود و احتمالا سایر کشورهای تولید‌کننده نفت در روز دوشنبه خبر داد. با این حال باید دید سران سه کشور امریکا، عربستان و روسیه طی روزهای آتی برای به تعادل‌بخشی به بازار نفت چه تصمیمی را اتخاذ خواهند کرد.

  تصویر قیمتی از بازار نفت

 یک روز پس از پایان نشست اوپک پلاس در وین بازارهای جهانی نفت خام شاهد آغاز جنگ قیمتی از سوی عربستان در بازارهای جهانی نفت بود به‌طوری که مقام‌های نفتی ریاض از عرضه بیش از ۱۲ میلیون بشکه نفت خام در بازارهای جهانی خبر دادند. هم‌اکنون بازارهای جهانی نفت خام افزون بر آثار منفی ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا یعنی تضعیف شدید تقاضا به دلیل قرنطینه و اعمال مقررات منع رفت‌وآمد در بیشتر کشورهای جهان، کاهش تولید انواع فرآورده نفتی، تعطیلی بسیاری از پالایشگاه‌ها دنیا، اعلام کاهش هزینه بسیاری از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت و گاز در دنیا، با سیلی از مازاد عرضه نفت خام به دلیل جنگ قیمتی بین عربستان و روسیه روبرو است.  اما پس از نشست ناموفق اوپک پلاس شاهد افت وخیز قیمتی در بازار نفت بودیم. به‌طوری‌که ارزیابی‌ها نشان می‌دهد، قیمت هر بشکه نفت برنت در پایان معاملات روز جمعه ۲ فروردین ماه ۹۹ با یک دلار و 49 سنت معادل 5.2 درصد کاهش به 26 دلار و 98 سنت رسید. قیمت نفت خام امریکا هم در پایان معاملات با 2 دلار و 69 سنت معادل 10.7 درصد کاهش به 22 دلار و 53 سنت رسید. اما قیمت هر بشکه نفت برنت در چهارم فروردین ماه ۹۹ با یک دلار و 9 سنت معادل 4 درصد کاهش به 26 دلار و 89 سنت رسید . همچنین قیمت نفت وست تگزاس اینترمدییت امریکا هم امروز با 15 سنت معادل 0.7 درصد افت به 22 دلار و 48 سنت رسید. البته به دنبال امیدواری‌ها نسبت به نهایی شدن قریب الوقوع بسته محرک اقتصادی ۲ تریلیون دلاری دولت امریکا برای مقابله با تاثیرات منفی ویروس کرونا قیمت نفت روز سه‌شنبه پنجم فروردین ماه افزایشی بود. به‌طوری که رویترز گزارش کرد، قیمت هر بشکه نفت برنت در این روز برای تحویل در ماه می‌با 62 سنت معادل 2.3 درصد افزایش به 27 دلار و 65 سنت رسیده است. قیمت نفت خام امریکا نیز با 76 سنت معادل 3.3 درصد رشد به 24 دلار و 12 سنت رسید. قیمت هر دو شاخص نفتی اوایل در ۵ فروردین ماه بیش از یک دلار افزایش یافته بود، که بعدا این افزایش تعدیل شد. این روند افزایشی در روز چهارشنبه ۶ فروردین ماه نیز ادامه داشت. برهمین اساس، قیمت هر بشکه نفت خام امریکا اوایل در این تاریخ تا 25 دلار و 10 سنت بالا رفت، اما بعدا با اندکی تعدیل و رشد 60 سنتی (2.5 درصدی) نسبت به جلسه قبل به 24 دلار و 61 سنت رسید. قیمت نفت برنت هم با 49 سنت معادل 1.8 درصد افزایش به 27 دلار و 64 سنت رسید.

اما از آنجایی که چشم‌انداز افت تقاضا برای نفت به دلیل ممنوعیت سفر و قرنطینه شهرها موجب کم‌اثر شدن بسته محرک اقتصادی 2 تریلیون دلاری دولت امریکا شد، قیمت نفت در تاریخ هفتم فروردین ماه سال جاری بار دیگر افت را تجربه کرد. به‌طوری‌که قیمت هر بشکه نفت برنت با 19 سنت معادل 0.7 درصد کاهش به 27 دلار و 20 سنت رسید. قیمت نفت وست تگزاس اینترمدییت امریکا هم با 37 سنت معادل 1.5 درصد کاهش به 24 دلار و 12 سنت رسید. البته در این میان و پس از آنکه رهبران کشورهای عضو گروه ۲۰ متعهد شدند که برای مقابله با تاثیرات منفی ویروس کرونا رقم قابل توجهی را به اقتصاد جهانی تزریق کنند، قیمت نفت به رغم نگرانی از افت شدید تقاضا در هشتم فروردین ماه شاهد روند افزایشی بود.

برهمین اساس، قیمت نفت برنت پس از کاهش شدید در این روز با 50 سنت معادل حدود 2 درصد افزایش به 26 دلار و 84 سنت رسید و در مسیر ثبت رشد هفتگی جزئی قرار گرفت. قیمت هر بشکه نفت خام امریکا نیز با 60 سنت معادل 2.7 درصد افزایش به 23 دلار و 20 سنت رسید و در مسیر رشد هفتگی حدودا 3 درصدی قرار گرفت.

با این حال اما گسترش سریع ویروس کرونا سبب سقوط بیشتر تقاضا برای نفت شد و اقدامات محرک اقتصادی کشورها نیز نتوانست موجب افزایش تقاضا شود. از همین رو، قیمت نفت در دهم فروردین ماه ۵ درصد سقوط کرد تا شاهد ثبت پنجمین هفته کاهشی متوالی باشد. براساس گزارش رویترز، قیمت هر بشکه نفت برنت در پایان معاملات روز دهم فروردین ماه یک دلار و 41 سنت یعنی 5.35 درصد افت داشت و به 24 دلار و 93 سنت رسید. قیمت نفت وست تگزاس اینترمدییت امریکا هم در پایان معاملات همین روز با یک دلار و 9 سنت یعنی 4.28 درصد افت به 21 دلار و 51 سنت رسید و افت هفتگی بیش از 3 درصدی را به ثبت رساند.

بررسی‌های «تعادل» نشان می‌دهد، که افت قیمت در روز یازدهم فروردین ماه نیز ادامه داشت. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد، در معاملات این روز نیز قیمت هر بشکه نفت برنت با یک دلار و 68 سنت معادل 6.7 درصد افت به 23 دلار و 25 سنت رسید. به‌طوریکه قیمت نفت برنت اوایل این روز به پایین‌ترین رقم از نوامبر 2002 یعنی 23 دلار و 3 سنت رسید. قیمت نفت وست تگزاس اینترمدییت امریکا هم اوایل با یک دلار و 17 سنت معادل 5.4 درصد کاهش به 20 دلار و 34 سنت رسید. البته در تاریخ ۱۲ فروردین ماه ورق جدیدی در بازار نفت رقم خورد. یعنی پس از آنکه روسای جمهور امریکا و روسیه توافق کردند مذاکراتی را برای تثبیت بازارهای انرژی انجام دهند، قیمت نفت خام که به دلیل کاهش شدید تقاضا به پایین‌ترین رقم‌های ۱۸ سال گذشته رسیده در این روز شاهد ترمیم نسبی بود. گزارش رویترز هم حاکی از این است که قیمت هر بشکه نفت برنت در دوزادهم فرودین ماه با 43 سنت معادل 1.9 درصد افزایش به 23 دلار و 19 سنت رسیده است. از آن‌سو، قیمت نفت خام امریکا هم در ۱۲ فروردین ماه با یک دلار و 16 سنت معادل 5.8 درصد افزایش به 21 دلار و 26سنت رسید. البته بررسی‌ها نیز نشان از این دارد که قیمت هر بشکه نفت برنت در روز ۱۳ فروردین ماه با 47 سنت معادل 1.8 درصد افت به 25 دلار و 88 سنت رسید. قیمت نفت خام امریکا هم 12 سنت معادل 0.6 درصد افزایش داشت و به 20 دلار و 6 سنت رسید.

در ادامه و در پی دستور پکن به سازمان‌های دولتی برای آغاز پر کردن ذخایر نفت استراتژیک که پس از سقوط حدود ۷۰ درصدی قیمت‌ها در سه ماهه نخست سال ۲۰۲۰ صادر شد، در معاملات روز پنجشنبه (۱۳ فروردین‌ماه) روند بهبود بهای نفت ادامه پیدا کرد و ۱۲ درصد افزایش یافت.

این در حالی است که قیمت نفت در برخی از نقاط جهان مانند کانادا و مناطق شیل امریکا به پایین ۱۰ دلار سقوط کرده و قیمت برخی از گریدهای نفتی منفی گزارش شده بود.  اما عصر پنج‌شنبه (۱۵فروردین‌ماه) به دنبال مصاحبه «دونالد ترامپ» رییس‌جمهور امریکا با «سی‌ان‌بی‌سی» که گفت با روسیه و عربستان صحبت کرده است تا فشار بر بازار نفت را کاهش دهند، قیمت‌های نفت سر به فلک کشید. به گزارش خبرگزاری مهر، تا ساعت 21:58 پانزدهم فروردین ماه به وقت تهران، قیمت پیش‌خرید هر بشکه نفت خام برنت، بنچ‌مارک بین‌المللی قیمت نفت خام ۱۹.۷۳ درصدی یا ۴.۸۸ دلار جهش کرد و به ۲۹.۶۲ دلار رسید. قیمت پیش‌خرید هر بشکه نفت خام نیمه‌سنگین تگزاس غرب امریکا، دابلیوتی‌آی ۲۱.۵۲ درصد یا ۴.۳۷ دلار جهش کرد و به ۲۴.۶۸ دلار رسید.  بهای معاملات نفت پس از اینکه روز پنجشنبه در بازار نیویورک در واکنش به توییت ترامپ، حدود ۲۵ درصد صعود کرده بود، روز جمعه حداکثر ۷.۱ درصد کاهش یافت. رییس‌جمهور امریکا اظهار کرده بود که انتظار دارد تولیدکنندگان جهانی تولیدشان را حداکثر ۱۰ میلیون بشکه در روز یا بیشتر کاهش دهند. با این حال کرملین اندکی بعد اعلام کرد که ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه با همتای سعودی خود صحبت نکرده و با کاهش تولید موافقت نکرده است. «سیتی گروپ و گلدمن ساکس» نیز اعلام کردند هر گونه توافق محدودیت عرضه بسیار اندک و بسیار دیر خواهد بود تا بتواند تاثیر افت تقاضا را جبران کند. در همین حال، وزارت انرژی جمهوری آذربایجان خبر داد که نشست گروه اوپک پلاس قرار است ۶ آوریل (18فروردین) به صورت ویدئو کنفرانس برگزار شود. قرار است کشورهای عضو اوپک پلاس در این کنفرانس درباره نحوه ثبات بخشی به بازار نفت گفت‌وگو و تبادل نظر کنند. ائتلاف اوپک پلاس نیز از نشست فوری اعضای خود و احتمالاً سایر کشورهای تولید‌کننده نفت در روز دوشنبه خبر داد.  باهمه اینها، هنوز معلوم نیست تقاضای جهانی برای نفت تحت تاثیر شیوع ویروس کرونا تا چه میزان کاهش پیدا خواهد کرد اما چندین تحلیلگر از جمله آژانس بین‌المللی انرژی میزان کاهش را حدود ۲۰ میلیون بشکه در روز معادل ۲۰ درصد تخمین زده‌اند. همچنین به گزارش خبرگزاری فارس، تحلیلگران بانک UBS اعلام کردند در مورد اینکه تولیدکنندگان بتوانند به اجرای یک کاهش قابل توجهی تعهد بدهند، تردید دارند و انتظار دارند که قیمت نفت دوباره تحت فشار قرار بگیرد. تحلیلیگران بانک گلدمن ساکز نیز معتقدند: «حتی اگر توافقی صورت بگیرد، هماهنگی مورد نیاز با تاخیر و صورت اجرای تدریجی صورت می‌گیرد.» از سوی دیگر، در نظرسنجی رویترز از ۴۰ تحلیلگر پیش‌بینی شده که قیمت نفت برنت در سال ۲۰۲۰ به ۳۸ دلار و ۷۶ سنت در هر بشکه می‌رسد که ۳۶ درصد کمتر از پیش‌بینی قیمت ۶۰ دلار و ۶۳ سنت در نظرسنجی فوریه است. همچنین قیمت مورد پیش‌بینی برای وست تگزاس اینترمدییت امریکا از ۵۵ دلار و ۷۵ سنت در نظرسنجی قبلی به ۳۵ دلار و ۲۹ سنت کاهش داده شد. تحلیلگران انتظار دارند تقاضای جهانی برای نفت در سال ۲۰۲۰ بین ۰.۷ تا پنج میلیون بشکه در روز کاهش پیدا کند و کاهش آن در مقایسه با دوران بحران مالی سال ۲۰۰۹ فراتر رود. در همین حال، بر اساس گزارش بلومبرگ، شرکت «آی اچ اس مارکیت» پیش‌بینی می‌کند روند کاهش حجم تولید تا اواسط سال ۲۰۲۰ متوقف شود و بهای معاملات هر بشکه نفت برنت در آوریل به حدود ۱۰ دلار سقوط کند و برخی از تولیدکنندگان قیمت‌های منفی را تجربه کنند و مجبور شوند به خریداران برای دریافت نفتشان پول دهند با فرض اینکه تقاضای جهانی برای نفت در سال میلادی آینده بهبود پیدا خواهد کرد، عربستان سعودی و روسیه در مقایسه با تولیدکنندگان نفت امریکا در موقعیت بهتری برای حفظ یا افزایش تولیدشان قرار دارند. تا سه ماهه چهارم سال ۲۰۲۱ تولید نفت امریکا به ۸.۸ میلیون بشکه در روز سقوط خواهد کرد که معادل حدود دو سوم تولید این کشور در سه ماهه نخست سال ۲۰۲۰ است و همزمان تولید نفت عربستان سعودی بالاتر می‌رود.

  ابهام در تحقق درآمدهای نفتی سال 99

با در نظر گرفتن این افت قیمتی در بازار جهانی نفت و از آنجایی که دولت دوازدهم قیمت نفت را برای هر بشکه نفت در سال 99، حدود 50 دلار تعیین کرده، کارشناسان، تحقق این درآمد برای سال جاری کمی غیرممکن می‌دانند. از طرفی درآمدهای ناشی از فروش نفت و فرآورده‌های نفتی در سال 99 حدود ۴۸ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده که در مقایسه با رقم مصوب سال جاری ۱۰۵ هزار میلیارد تومان کاهش دارد. برهمین اساس، گسترش شیوع ویروس کرونا در جهان از یکسو و سقوط آزاد نفت در بازار جهانی در پی عدم موافقت روسیه با پیشنهاد کاهش تولید اوپک از سوی دیگر، باعث شده تا تحقق بخشی از درآمدهای دیده شده در بودجه سال 99 از محل فروش نفت در هاله‌ای از ابهام قرار گیرد. در همین زمینه غلامحسین حسنتاش کارشناس ارشد نفتی در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» در ارزیابی خود از چشم‌انداز نفت ایران در سال 99، می‌گوید: «طبعا وقتی عرضه نفت از تقاضای آن بیشتر است و اقتصاد جهان دچار رکود و بازار با مازاد عرضه مواجه است امکان فشار تحریمی بر صادرات نفت ایران زیاد می‌شود؛ در این شرایط قیمت هم پایین است و درآمدهای نفتی پیش‌بینی شده در بودجه کاهش خواهد یافت.» به گفته حسنتاش، رها شدن بودجه از نفت بدون توسعه غیرنفتی ممکن نمی‌شود و رهایی بودجه از نفت، نیازمند برنامه‌ریزی میان‌مدت و حرکت در مسیر توسعه، خصوصاً توسعه صنعتی، گسترش تولیدات غیرنفتی و تنوع بخشیدن به اقتصاد است که متأسفانه تاکنون این‌ موارد اتفاق نیفتاده و تمهید هم نشده است. با همه اینها باید منتظر تصمیمات جدید نفتی با توافق کشورهای امریکا، عربستان و روسیه طی روزهای آتی بود.