بازسازی مخرب در بافت فرسوده تهران

گروه راه و شهرسازی|

بافت فرسوده نقطه ضعف شهرها به شمار می‌رود به ویژه در شهرهایی همچون تهران که با خطر بزرگ زلزله و فرونشست مواجه هستند. از همین رو است که در برنامه‌های توسعه چهارم و پنجم نوسازی سالانه ۱۰ درصدی بافت‌های فرسوده کشور الزامی شده است. اگر چه به گفته زهرا نژادبهرام، رییس کمیته شهرسازی شورای شهر تهران، روند نوسازی در پایتخت در بالاترین میزان خود طی سال‌های گذشته از ۵ درصد فراتر نرفته است، اما شاید زیاد هم نباید از این مساله نگران بود، چه آنکه بر اساس گزارش نژادبهرام مطالعات انجام شده در سال 94 درباره 100 پروژه نوسازی در بافت فرسوده نشان می‌دهد، ۴۵ درصد پروژه‌ها، فاقد استاندارد‌های قانونی و مرتبط با کیفیت ساخت‌وساز بوده‌اند که این امر، هشدار بزرگی در اداره پایتخت محسوب می‌شود.

به گفته او، بیشترین نرخ نوسازی‌ها در سال‌های ۹۰، ۹۱ و ۹۲ بوده است اما شهرداری وقت با ضوابط سهل گیرانه، کسر پارکینگ‌ها و اضافه طبقات را به راحتی پذیرفته بوده است.

گزارش رییس کمیته شهرسازی شورای شهر تهران همچنین حاکی است، در پی نوسازی تراکمی صرفا در سال‌های ۸۰ تا ۹۵، ۴۸ هزار واحد کسر پارکینگ فقط در بافت فرسوده شهر تهران ایجاد شده که امروز پایتخت با تبعات و پیامدهای آن مواجه است.

    تمرکز بافت فرسوده در 4 منطقه

نژادبهرام در جلسه دیروز این شورا گزارشی درباره نوسازی بافت فرسوده پایتخت گفت: حدود ۲۱ درصد از پارسل‌های شهر تهران (۲۱۰ هزار پارسل) با جمعیت ساکن ۱.۵ میلیون نفر، در زمره بافت‌های فرسوده مشمول سه شرط ریزدانگی، ناپایداری سازه‌ای و نفوذناپذیری قرار می‌گیرد.

نژادبهرام با بیان اینکه با وجود سهم ۵.۳ درصدی بافت فرسوده از کل مساحت تهران، ۱۵ درصد جمعیت پایتخت را در خود جای داده است، گفت: یعنی تقریبا تراکم این محدوده‌ها سه برابر سایر مناطق است و نکته حائز اهمیت، تمرکز این بافت‌ها در محدوده‌های مشخص است، به گونه‌ای که بیش از ۵۰ درصد پارسل‌های فرسوده شهر تهران صرفا در مناطق ۱۰، ۱۲، ۱۵ و ۱۷ قرار گرفته‌اند.

     عقب ماندگی از برنامه‌های توسعه ای

وی با تاکید بر اینکه این در حالی است که آمارها نشان می‌دهد پارسل‌های دارای ناپایداری سازه‌ای سهم سه برابری نسبت به بافت فرسوده دارند و قریب به ۴۵ درصد از پارسل‌های شهر تهران با جمعیت ساکن ۳ میلیون نفر در این محدوده سکونت دارند، ادامه داد: در برنامه‌های پنج ساله چهارم و پنجم توسعه کشور، نوسازی سالانه ۱۰ درصدی بافت‌های فرسوده کشور الزامی شده است اما روند نوسازی در پایتخت در بالاترین میزان خود طی سال‌های گذشته از ۵ درصد فراتر نرفت.

     سهل‌گیری در ضوابط نوسازی

نژادبهرام افزود: بیشترین نرخ نوسازی‌ها در سال‌های ۹۰، ۹۱ و ۹۲ بوده است. در این سال‌ها با توجه به مشوق‌های تراکمی گسترده برای بافت فرسوده، بسیاری از مالکین املاک واقع در این بافت‌ها برای نوسازی هجوم آوردند و از طرفی طرح تفصیلی جدید هنوز ضوابط و تکالیفش احصا نشده بود و شهرداری وقت با ضوابط سهل گیرانه، کسر پارکینگ‌ها و اضافه طبقات را به راحتی می‌پذیرفت.

وی با بیان اینکه در پی نوسازی تراکمی صرفا در سال‌های ۸۰ تا ۹۵، ۴۸ هزار واحد کسر پارکینگ فقط در بافت فرسوده شهر تهران ایجاد شده که امروز شهر تهران با تبعات و پیامدهای آن مواجه است، به گونه‌ای که در حال حاضر کلانشهر تهران با اشکالات و تبعات این رویکرد در قبال نوسازی، دست و پنجه نرم می‌کند، گفت: تمرکز صرف بر نوسازی کالبدی، عدم توجه به تامین سرانه‌های خدماتی از جمله فضای سبز، تفریحی، ورزشی، درمانی، آموزشی، تراکم بیش از حد جمعیت در بافت‌ها و تشدید کمبودهای خدماتی، تبدیل شدن حاشیه معابر به انبار پارک خودروها ناشی از پذیرش کسر پارکینگ به صورت گسترده، کاهش حس تعلق به زندگی در محلات دارای بافت فرسوده بر اساس مطالعات انجام شده از جمله مشکلات و معایب نوسازی بدون توجه به طرح‌های بالادستی است.

عضو شورای شهر تهران تاکید کرد: شورای پنجم و شهرداری تهران به منظور جلوگیری از تشدید تراکم در بافت فرسوده، مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری را که در اسفند سال ۹۵ به تصویب رسیده بود و در قالب آن طبقات مازاد تشویقی بافت‌های ناپایدار و فرسوده حذف شده بود، با رویکرد ارتقای ارزش سکونت در بافت، اجرایی کرد، اما از آنجا که همزمان سیاست‌های ارایه خدمات و بهسازی محیطی را پی گرفت، از کند شدن روند نوسازی جلوگیری کرد. همچنین در راستای تقویت اعمال تسهیلات تشویقی برای تمامی پارسل‌های دارای شاخص‌های سه‌گانه ریزدانگی، ناپایداری و نفوذناپذیری، موضوع تدقیق محدوده بافت‌های فرسوده در این دوره در دستور کار خود قرار گرفت.

وی با بیان اینکه شورای عالی شهرسازی و معماری در سال ۱۳۸۶، ۳۲۶۸ هکتار را به عنوان بافت فرسوده در تهران، مصوب کرد، افزود: این در حالی است که به علت ضعف اطلاعات و مدل سازی تشخیص، بسیاری از بلوک‌هایی که واجد شرایط قرارگیری در محدوده‌های بافت فرسوده و بهره‌مندی از تشویقات و تسهیلات تخصیصی برای این بافت‌ها بودند، محروم شدند که اخیراً سازمان نوسازی ۱۰۰۰ هکتار از بافت‌هایی که شامل این شرایط می‌شوند اما در زمان ابلاغ طرح تفصیلی از قلم افتاده‌اند را تحت عنوان بافت فرسوده تدقیق شده در مقیاس بلوک شناسایی کرده که احتمالاً طی هفته‌های آتی در دستور کار کمیسیون ماده ۵ شهر تهران قرار خواهد گرفت.

   ۱۵۰۰۰ هکتار بافت ناپایدار شهری

نژادبهرام ادامه داد: در بحث ناپایداری سازه‌ای که مهم‌ترین شاخص شناسایی بافت‌های فرسوده از جهت تامین ایمنی در زمان بروز بحران‌های طبیعی همچون زلزله به شمار می‌رود، در کمال تاسف باید بگویم که تهران قریب به ۱۵۰۰۰ هکتار بافت ناپایدار شهری دارد که یقینا ازجهت سازه‌ای و کالبدی ناپایدار هستند و این بافت‌ها همان بافت‌هایی هستند که در صورت وقوع زلزله خسارت‌های جدی خواهند دید که کمیته شهرسازی شورا طی دو سال گذشته پیگیر پیش‌بینی مشوق‌های مالی و عوارضی از طرف مدیریت شهری به منظور ترغیب مالکین این قبیل بافت‌ها به نوسازی بوده است. اما متاسفانه به دلیل عدم همراهی شهرداری تهران و بروز مسائل و مشکلات مالی جدی در امر مدیریت شهر، این امر تاکنون در خصوص این بافت‌ها تحقق نیافته است. وی با بیان اینکه همچنین در سال ۹۵ شورای عالی شهرسازی و معماری با اصلاح بند ۱۵ طرح تفصیلی شهر تهران، کلیه مشوق‌های بافت‌های ناپایدار را حذف کرد و اکنون این قبیل بافت‌ها با بافت‌های نوساز واقع در محدوده‌های غیر فرسوده، هیچگونه تفاوت و تمایزی از نظر مشوق‌ها ندارند، گفت: از سوی دیگر پاسخ به این پرسش که آیا همه بافت‌های نوسازی شده شهر تهران، اکنون از کیفیت سازه‌ای مطلوب برخوردارند؟ محل دغدغه جدی شورای شهر تهران بود که در سال ۹۴ مطالعاتی توسط مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران در خصوص کیفیت ساخت‌وسازهای جدید در بافت‌های فرسوده شهر تهران انجام شده که نتایج جالبی دارد. بر اساس این مطالعات که ۱۰۰ پروژه نوسازی در بافت فرسوده را بررسی کرده است، ۴۵ درصد پروژه‌ها، فاقد استاندارد‌های قانونی و مرتبط با کیفیت ساخت و ساز بوده‌اند که این امر، هشدار بزرگی در اداره پایتخت محسوب می‌شود.

نژادبهرام با بیان اینکه بر مبنای همین مطالعات و مطالعات مشابه و با پیگیری‌های صورت گرفته در فروردین سال ۹۷، تفاهمنامه‌ای بین شهرداری تهران، نظام مهندسی، سازمان استاندارد استان تهران و انجمن‌های صنفی تولید مصالح شهر تهران منعقد شد، ادامه داد: پایش و رصد کیفیت پارسل‌های نوسازی شده طی سال گذشته در منطقه ۸ کلانشهر تهران نشان می‌دهد تفاهم نامه مذکور منجر به بهبود قابل توجه ساخت و ساز شده و استاندارد‌های سختگیرانه برای کیفیت مصالح مورد توافق، اعمال می‌شود.

   ضعف در احداث پارکینگ در بافت فرسوده

وی با بیان اینکه یکی از مسائل جدی مترتب بر بافت‌های فرسوده کلانشهر تهران مساله کمبود پارکینگ است که به نزاع و درگیری روزانه ساکنین مبدل شده است، افزود: متاسفانه علیرغم تصویب بودجه‌ای قریب به ۲۵۰ میلیارد تومان طی سال‌های ۹۷، ۹۸ و ۹۹ برای موضوع احداث پارکینگ‌های عمومی در بافت فرسوده، اما به دلیل عدم پیش‌بینی مناسب از هزینه‌ها و منابع شهرداری تهران در بودجه سنوات اخیر که منجر به پیش‌خور بخش عمده‌ای از منابع در حوزه هزینه‌های جاری و نگهداشت شهر می‌شود، عملاً تخصیص این منابع با محدودیت جدی مواجه بوده و در نتیجه تکمیل این پارکینگ‌های عمومی از برنامه زمانی تعیین شده، عقب افتاده است و سطح پیشرفت سه پروژه مهم کم بوده است که کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر تهران در تلاش است با تعیین متولی مشخص، پیش‌بینی حساب جداگانه و ارایه تسهیلات تشویقی برای حضور سرمایه‌گذاران، روند احداث پارکینگ در سطح محلات بافت فرسوده را تسریع ببخشد.