اصلاح دشوار زیرساخت‌ها

مرتضی دلخوش

اگر اقتصاد ایران در سه سال گذشته، با شرایط خاصی مواجه شده که هرچند فشار و محدودیت‌های جدی به وجود آورده است اما در عین حال می‌تواند به عنوان یک فرصت نیز در نظر گرفته شود؛ فرصتی که استفاده از آن نیاز به تغییر در ساختار‌های غلط اقتصادی و اتخاذ تصمیمات دشوار دارد، اما در عین حال می‌تواند شرایط اقتصاد ایران را تغییر دهد.ما در طول تمام سال‌های گذشته و در دولت‌های مختلف شاهد آن بوده‌ایم که با اتکا به پول نفت، دولت بخش زیادی از منابع درآمدی مورد نیاز خود را به دست آورده و برخلاف توصیه کارشناسان این پول را وارد بودجه جاری کرده و همین موضوع اصلاحات ساختاری را با تاخیر مواجه کرده است.در دوره‌های مختلف، با استفاده از منابع نفتی، بانک‌ها به عنوان محور اصلی اقتصاد ایران کار خود را پیگیری کرده‌اند و عملا دیگر ظرفیت‌های اقتصادی مانند بازار سرمایه نادیده گرفته شده‌اند.در سال‌های اخیر با توجه به تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های بانکی، دولت مجبور شده برای گذران امور جاری از دیگر منابع استفاده کند و به این ترتیب میزان اتکا به درآمدهای نفتی پایین‌تر آمده است. موضوعی که البته در صورتی که با اصلاحات ساختاری همراه نشود، در بلندمدت کارایی نخواهد داشت و بار دیگر در صورت دسترسی به منابع نفتی، شرایط به حالت قبل بازمی‌گردد.برای استفاده از این بستر به کارگیری روش‌هایی که در دیگر کشورها جواب داده و کارایی خود را نشان داده‌اند اهمیت فراوانی خواهد داشت. دولت تلاش کرده، با حضور پر قدرت‌تر در بورس و عرضه سهام شرکت‌های دولتی در این بازار، منابع جدیدی را به دست آورد. در ماه‌های ابتدایی سال جاری این نگاه مثبت به بورس باعث افزایش جدی تعداد سهامداران حقیقی شد و با توجه به اینکه بسیاری از این افراد عملا شناختی از شرایط بازار نداشتند در ماه‌های بعد رشد جدی شاخص تبعات خاص خود را نیز به همراه داشت.دولت برای استفاده از ظرفیت‌های بازار سرمایه باید چند اقدام را به شکل همزمان در دستور کار قرار دهد. از سویی افزایش تعداد سهامداران باید همراه با آموزش آنها باشد. افراد جدید باید شرایط بازار سرمایه را به شکل دقیق بشناسند و با استفاده از مشاوران به خرید و فروش سهام اقدام کنند. از سوی دیگر دولت باید در سیاست‌های کلان خود، بانک محوری را رها کند و با استفاده از ظرفیت بازار سرمایه به تامین مالی شرکت‌ها اقدام کند. این موضوع نیز جز با اعتماد به بخش خصوصی، افزایش عرضه سهام، انتقال مدیریت شرکت‌های دولتی و عمیق کردن بازار میسر نخواهد بود. اگر این اقدامات صورت گیرد می‌توان انتظار داشت که از تهدید سال‌های اخیر فرصت ساخته شود اما در غیر این صورت، باز هم عرصه کلان تغییر نمی‌کند و مشکلات بر جای خود باقی خواهند ماند.