تحلیل تجارت در یک دهه

تعادل |

روند کلی تجارت از ابتدای سال 1390 تا 1400مورد رصد قرار گرفت. تجارت کالایی ایران (بدون احتساب نفت خام) از ابتدای سال 1390 تا 1400 از لحاظ ارزشی با نوساناتی همراه بوده است. بیشترین ارزش تجارت ایران طی بازه مذکور مربوط به سال 1390 و حدود 106 میلیارد دلار بوده است. از این میزان حدود 44 میلیارد دلار مربوط به صادرات و حدود 62 میلیارد دلار آن مربوط به واردات ایران است. علت بالا بودن رقم تجارت ایران در این سال، بالا بودن ارزش واردات ایران، در مقایسه با سایر سال‌های مورد بررسی است. ارزش صادرات ایران از سال 1397 به بعد روند کاهشی را طی کرده، اما این روند در سال 1400 متوقف شده و ارزش صادرات به حدود 49 میلیارد دلار رسیده است. ارزش واردات ایران نیز با نوساناتی همراه بوده و در سال 1400 علی رغم اینکه در سال 1399 کاهش یافته بود، افزایش یافته و به 53 میلیارد دلار رسیده بوده است. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد، در سال 1400 حدود 123 میلیون تن کالا به ارزش حدود 49 میلیارد دلار صادر شده که از لحاظ ارزشی با افزایش حدود 40 درصدی و از لحاظ وزنی با افزایش حدود 9 درصدی نسبت به سال 1399 همراه بوده است. طی بازه مورد بررسی، همچنین حدود 41 میلیون‌ تن کالا به ارزش حدود 53 میلیارد دلار به کشور وارد شده که در مقایسه با سال قبل از آن، به ترتیب افزایش حدود 36 درصدی و 22 درصدی، داشته است.

  تجارت به روایت آمار

 در سال 1400 حدود 123 میلیون تن کالا به ارزش حدود 49 میلیارد دلار صادر شده که از لحاظ ارزشی با افزایش حدود 40 درصدی و از لحاظ وزنی با افزایش حدود 9 درصدی نسبت به سال 1399 همراه بوده است. طی بازه مورد بررسی همچنین حدود 41 میلیون تن کالا به ارزش حدود 53 میلیارد دلار به کشور وارد شده که در مقایسه با سال قبل از آن، به ترتیب افزایش حدود 36 درصدی و 22 درصدی داشته است. در سال 1400 حدود 13.3میلیارد دلار از صادرات متعلق به کالاهای فصل 27 بدون احتساب نفت خام بوده که معادل 4.27 درصد کل صادرات کالای بدون نفت خام در این سال است. تراز تجاری بدون نفت خام ایران نیز طی بازه مذکور همواره با نوساناتی همراه بوده و در سال 1400 برای سومین سال پیاپی کسری تراز تجاری افزایش یافته و به منفی 4.4 میلیارد دلار رسیده است. این رقم نسبت به سال 1399، تقریباً حدود 500 میلیون دلار تضعیف شده است.

  عمده‌ترین مقاصد صادراتی و مبادی وارداتی 

بنابر گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران، پنج کشور چین، عراق، ترکیه، امارات متحده عربی و افغانستان عمده‌ترین مقاصد صادرات کالایی (بدون نفت خام) ایران در سال 1400 بوده اند؛ به گونه‌ای که نزدیک به 75 درصد از ارزش کل صادرات ایران به مقصد کشورهای مذکور در سال 1400 را به خود اختصاص داده‌اند. چین با سهم 29 درصدی (حدود 3.14 میلیارد دلار) بالاترین ارزش صادرات ایران را در سال 1400 داشته که در مقایسه با سال 1399 افزایش حدود 60 درصدی را تجربه کرده است.

 پس از چین، عراق با سهم 18 درصد (8.9میلیارد دلار) و ترکیه با سهم 12.5 درصد (6.1 میلیارد دلار) در رده دوم و سوم قرار گرفته‌اند.  در سال 1399 صادرات ایران به کلیه کشورهای مذکور به غیر از افغانستان نسبت به سال 1399 با افزایش همراه بوده که بیشترین افزایش نیز در صادرات به ترکیه (افزایش بیش از دو برابری) رخ داده است. عمده‌ترین مبادی وارداتی ایران در سال 1400 نیز «امارات متحده عربی، چین، ترکیه، آلمان و روسیه» بوده‌اند که میزان واردات از امارات متحده عربی به ارزش 16.5میلیارد دلار و سهم 31 درصدی از سایر کشورها بیشتر بوده است.  پس از این کشور، چین (12.7 میلیارد دلار) و ترکیه (5.3 میلیارد دلار) به ترتیب با سهم 24 درصدی و 10 درصدی قرار دارند. شایان ذکر است در میان کشورهای ذکر شده واردات از کلیه کشورها در سال 1400 در مقایسه با سال 1399 افزایش یافته و بیشترین افزایش بیش از دو برابری متعلق به روسیه بوده است.

  20کالای مهم صادراتی و وارداتی ایران 

مطابق آمارهای گمرک، در سال 1400 حدود 60 درصد از کل ارزش صادرات کالایی ایران مربوط به 20 کالای نخست بوده است. در میان اقلام صادرات کالایی (بدون نفت خام) ایران ارزش صادرات «گاز طبیعی مایع شده در ظروف یک هزار سانتی‌متر مکعب و بیشتر» با کد تعرفه 27111190 حدود 5 میلیارد دلار بوده که با سهم 10 درصدی بیشترین سهم از کل ارزش صادرات ایران در سال 1400 را به خود اختصاص داده است. متوسط قیمت کل کالاهای صادراتی (بدون نفت خام) 396 دلار به ازای هر تن بوده است.  متوسط قیمت «گاز طبیعی مایع شده در ظروف یک هزار سانتی‌متر مکعب و بیشتر» نیز در سال 1400 برابر210 دلار به ازای هر تن است. پس از این محصول، صادرات «متانول» با کد تعرفه 29051100 و پلی اتیلن گرید فیلم با وزن مخصوص (چگالی) کمتر از 94 درصد با کد تعرفه 39011030 به ترتیب با سهم 4.6درصدی و 4.4 درصدی به ارزش حدود 2.2 میلیارد دلار و 2.1میلیارد دلار قرار دارند. متوسط قیمت صادراتی این دو محصول در سال 1400 نیز به ترتیب 275 دلار به ازای هر تن و 1356 دلار به ازای هر تن است.  در سال 1400، 20 کالای عمده وارداتی، ارزشی بالغ بر 21 میلیارد دلار داشته که حدود 41 درصد از ارزش کل واردات ایران در سال مذکور را تشکیل می‌دهد. در میان اقلام وارداتی ایران، ارزش واردات «گوشی تلفن همراه» با کد تعرفه 85171210 حدود 4.2میلیارد دلار بوده که با سهم حدود 8 درصدی بیشترین سهم از ارزش کل واردات ایران را به خود اختصاص داده است. متوسط قیمت واردات کل محصولات در سال 1400 حدود 1287 دلار به ازای هر تن بوده است. پس از این محصول، واردات «ذرت دامی» و «گندم معمولی» با سهم 6.4 درصد (3.4 میلیارد دلار) و 4.7درصد (حدود 2و5 میلیارد دلار) قرار دارند. متوسط قیمت واردات این دو محصول در سال 1400 به ترتیب 346 دلار به ازای هرتن و 351 دلار به ازای هر تن است.  همان‌طور که پیشتر نیز اشاره شد، در سال 1400 حدود 123 میلیون تن کالا به ارزش حدود 49 میلیارد دلار صادر شده و میانگین قیمت آنها 396 دلار به ازای هر تن بوده است. در میان اقلام صادرات بدون نفت خام در سال 1400 «سایر فلزات گرانبها غیر از نقره» با کد تعرفه 71141990 بالاترین میانگین قیمت را به خود اختصاص داده است. 

میانگین قیمت این کالا 45165 دلار به ازای هر کیلوگرم بوده و طی بازه مورد بررسی تنها حدود 122 کیلوگرم از آن به ارزش 5.5 میلیون دلار صادر شده است. پس از آن « زیور آلات یا جواهرات سنتی، صنایع دستی مرصع و اجزای آن از فلزات گرانبها» و « ماده موثره نالتروکسان هیدروکلراید» به ترتیب با میانگین قیمت 44047 دلار به ازای هر کیلوگرم و 3881 دلار به ازای هر کیلوگرم در رده‌های دوم و سوم قرار دارند. ارزش صادرات دو قلم ذکر شده نیز در سال 1400 به ترتیب 131 میلیون دلار و حدود 200 هزار دلار بوده است. همانطور که ملاحظه می‌شود هر سه اقلام ذکر شده سهمی کمتر از 1 درصد از کل صادرات ایران در سال 1400 را به خود اختصاص داده‌اند. در میان اقلام وارداتی ایران در سال 1400 نیز «ماده موثره تریپتورلین استات» با کد تعرفه 29371920 و میانگین قیمت 159719 دلار به ازای هر کیلوگرم بالاترین میانگین قیمت در میان اقلام وارداتی را داراست که ارزش واردات این قلم طی مدت مورد بررسی حدود 19.6میلیون دلار بوده است.  «پالادیوم به اشکال خام یا پودر» و «انسولین و املاح آن» نیز به ترتیب با میانگین قیمت 133092 دلار به ازای کیلوگرم و 126329.1 دلار به ازای کیلوگرم پس از «ماده موثره تریپتورلین استات» بالاترین میانگین قیمت واردات را به خود اختصاص داده‌اند. ارزش واردات دو کالای مذکور نیز در سال 1400 به ترتیب حدود 100 هزار دلار و 7.19 میلیون دلار بوده است. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد، سهم 20 کالای عمده وارداتی با بالاترین میانگین قیمت در سال 1400 بسیار ناچیز و کمتر از 1 درصد بوده است.