از دومین روز کاری هفته ریزش بورس تهران آغاز و روز دوشنبه سقوط تاریخی و بیش از پنج درصدی را در کارنامه خود ثبت کرد و روز گذشته این ریزش در بازار ادامه داشت اما صنایع بازار سرمایه تا حدود زیادی مثبت شدند و احتمال وجود دارد که بازار سرمایه امروز نیز سبزپوش شود.
کارشناس و فعالان بازار سرمایه درخصوص علت ریزش عمیق شاخص در روزهای گذشته اعتقاد داشتند که این ریزش آماری بیشتر از رفتار هیجانی فعالان بازار سرمایه و طمع نوسان‌گیران برای خرید در قیمت‌های پایین‌تر، عمق می‌گیرد.
حتی برخی از تحلیلگران این اصلاح را برای تداوم رونق معاملات به دلیل کاهش معاملات هیجانی مثبت عنوان کردند. در حال حاضر بازار سرمایه نسبت به بازارهای موازی ارزندگی و سوددهی خوبی دارد و به عقیده برخی از کارشناسان سهامداران حرفه‌ای در مدار زیان نیز می‌توانند سود بگیرند. مساله اینجاست پس از رشدهای بسیار خوب بازار نیاز به اصلاح داشت اما این اصلاح بسیار سنگین تمام شد و در مسیر اصلاح شاهد ریزش بازار بودیم. به‌طور کلی ریزش برای بازار سرمایه خوب نیست و این ریزش‌ها می‌تواند بی‌اعتمادی را در بازار سرمایه گسترش دهد. اما وضعیت بازار سهام چندان وخیم نیست و می‌توان به ورود نقدینگی‌های جدید به بازار امیدوار بود.
ریزش بورس طبیعی نبود
میلاد محمدی، تحلیلگر سبدگردان آرمان اقتصاد نیز روز گذشته به بیدار بورس گفته بود: از منظر تکنیکالی نوسان یکی از اجزای اصلی بازار است و ما مطلقا نمی‌توانیم در بازار درباره این صحبت کنیم که یک روند به شکل یکنواخت در حال حرکت کردن است.وقتی به دو روز گذشته نگاه می‌کنیم و شدت عرضه‌ها را می‌بینیم به این نتیجه می‌رسیم که حتما باید دلایل مهمی از نظر بنیادی و پایه‌ای وجود داشته باشد که بازار به آن به شکل وحشت زده‌ای پاسخ داده اما وقتی شرایط و پارامترهای حاکم بر محیط بازار، اقتصاد کلان و سیاست را مرور می‌کنیم هیچ دلیل خاصی برای این رفتار پیدا نمی‌کنیم.
محمدی اضافه کرد: البته می‌توانیم این رفتار را دربُعد روانشناسی بازار پیدا کنیم که ترس از تکرار مجدد اتفاق‌های سال ۹۹ و دخالت‌های دستوری در بازار باعث بروز هیجان در رفتار فعالین بازار شد و این مهم در حالی رقم می‌خورد که شرایط کنونی بازار مانند سال ۹۹ نیست و نمی‌توان این دو سال را با هم مقایسه کرد. این قانون وجود دارد و اگر قرار بر اجرای بی‌چون و چرای قانون باشد باید این اتفاق رخ بدهد اما در شرایط موجود بسته شدن بازار هیچ دردی را دوا نمی‌کند چرا که بازار حافظه دارد و در نهایت در صورت بسته شدن ۳، ۲ روز با تاخیرهمین رفتارها را شاهد خواهیم بود به‌علاوه اگر سیاست‌گذار در دخالت درون بازار نقش داشته باشد قطعا این اتفاق نخواهد افتاد.
او درباره احتمال ظن دستکاری در عرضه و تقاضا از طریق نهاد ناظربازارسرمایه گفت: در این خصوص می‌توان احتمال داد که سیاست‌گذار هم متقابلا تمایل ندارد که اتفاق‌های سال ۹۹ تکرار شود و بخواهد با اقدام‌ها و دست بردن در نحوه معاملات دخالت کند که اصلا این اتفاق بعید و دور از ذهنی نیست و قطعا برای بازار ضرر دارد چرا که هرگونه دست بردن در بازار مانند تجربیات گذشته معمولا نتیجه‌ای عکس خواهد داشت.
وی در پیش‌بینی روند بازارسرمایه عنوان کرد: اگر بخواهیم منطقی و بنیادی به بازار نگاه کنیم یکی از محرک‌های اصلی سودآوری شرکت‌ها دلاراست که در حال حاضر هیچ شواهدی از روند نزولی آن نمی‌توان پیدا کرد. از طرف دیگر هنگامی که معاملات در بورس کالا را دنبال می‌کنیم متوجه نرخ‌های افزایشی در اکثر محصولات مانند شمش می‌شویم که همین موضوع گزارش‌های ماهانه شرکت‌های این گروه را جذاب خواهد کرد. وقتی به تراز بانکی وافزایش کارمزد آنها نگاه می‌کنیم مناسب به‌نظر می‌رسند یا وقتی به سودسازی شرکت‌های بزرگ بازار نگاه می‌کنیم آنها مستعد ارزیابی می‌شوند و به عبارتی با قراردادن این پارامترها در کنار رشد نرخ تورم ماهیانه و رشد نقدینگی متوجه می‌شویم که بازار در بلندمدت باید به این اتفاقات واکنش نشان دهد.در حال حاضر سهم‌هایی در بازار وجود دارند که به شکل سفته بازی بالا رفته‌اند و حباب دارند اما کلیت بازار اینگونه نیست.
وی همچنین خاطرنشان کرد: p/e ttm بازار در حال حاضر حدود ۱۱ واحد است که اصلاح دو روز گذشته و فصل مجامع پیش رو باعث تعدیل این نسبت شده‌اند و این در حالی است که در بازارسهام می‌توان سهم‌هایی پیدا کرد که حتی p/e ttm آنها زیر این عدد قرار دارد. وقتی درباره نسبت p/e fw و سودسازی آتی آنها بررسی می‌کنیم، نتیجه می‌گیریم که بازار ارزنده است و باتوجه به حجم معاملات راهی جز متعادل شدن بازارو ادامه روند صعودی‌اش در بلندمدت وجود ندارد.
روایت‌ها درخصوص ریزش بازار
حمیدرضا پورسلیمی - کارشناس بازار سهام در خصوص روند ریزش بازار نوشت: فارغ از اینکه اصلاح بازار سرمایه در هفته سوم اردیبهشت ماه تا کجا ادامه پیدا کند، شکل این اصلاح از نظر مقدار افت (نزدیک به ۱۰درصدی در دو روز) و میزان خالص خروج پول حقیقی‌ها (بیش از ۱۰ همت در دو روز)، قابل تامل است و ممکن است اعداد و ارقام این اصلاح، رکوردهای تاریخی مربوطه را تغییر دهد. شاید بسیاری از فعالان بازار سرمایه در هفته‌ای اخیر با این سوال از اطرافیان خود مواجه بودند که آیا بازار سرمایه به سرنوشت سال ۹۹ دچار خواهد شد و احتمالا پاسخ آنها در مجموع منفی بوده است.
نظرسنجی‌هایی که اخیرا از مدیران و فعالان حرفه‌ای بازار سرمایه در مورد سرنوشت آن در سال ۱۴۰۲ منتشر شده نیز عموما چشم‌انداز مثبتی از بازار را منعکس می‌کند. از منظر ارزندگی بازار سرمایه و با توجه به وضعیت درآمدی و سودآوری شرکت‌های فعال در این بازار، البته این برآورد فعالان بازار سرمایه چندان اشتباه نیست. در حال حاضر شاخص قیمت به درآمد گذشته‌نگر بازار سرمایه بین ۱۰ تا ۱۱ بوده و این شاخص در محدوده متوسط ۵ ساله آن بوده و با توجه به وضعیت رشدی بازار عدد مناسبی است و برآورد آتی برای این شاخص حدود ۸ مرتبه است؛ این در حالی است که این شاخص در سال ۹۹ در مقطعی از عدد ۴۰ نیز فراتر رفت و همین موضوع نشان می‌دهد که از نظر مقایسه رشد بازار با سودسازی شرکت‌ها، عملکرد فعلی بازار سرمایه بسیار منطقی‌تر از سال ۱۳۹۹ بوده است. علیرغم این توضیحات ولی ممکن است چیزی غیر از واقعیت‌هایی که برآورد می‌شود، رفتار جمعی فعلی بازار سرمایه را توضیح دهد.
«رابرت شیلر» نوبلیست اقتصاد در کتابی با عنوان «اقتصاد روایی» که در سال ۲۰۱۹ منتشر شد، به این موضوع می‌پردازد که چطور فراگیر شدن برخی داستان‌ها، می‌تواند رخدادهای اقتصادی را جهت‌دهی کند. در همان سال شیلر در مصاحبه‌ای با «وال‌استریت ژورنال»، نکات مهمی را در مورد این شیوه تاثیرپذیری اقتصاد از اذهان عمومی مطرح کرد. به عقیده شیلر مردم شاید کمتر در مورد تئوری‌های اقتصادی مد نظر خود صحبت کنند و به جای آن درک خود را از حوزه‌ها و تحولات اقتصادی در قالب داستان بیان کنند. به همین دلیل برای سرمایه‌گذاران و فعالان حرفه‌ای بازار باید مهم باشد که کدام داستان می‌تواند به مانند یک ویروس در سطح بازار گسترش پیدا کند و روندی بر خلاف برآوردهای منطقی مورد انتظار را رقم زند. شیلر در این مصاحبه نقل قولی از فرانکلین روزولت می‌آورد که بر اساس آن «همه آنچه را که باید از آن می‌ترسیدیم خود ترس است».
شیلر این گزاره روزولت را در بخش سوم کتاب خود بسط می‌دهد و ۹ محرک احساسی مهم را که می‌تواند روایت‌های مهم اقتصادی را ایجاد کند، مشخص می‌سازد؛ از این نه محرک احساسی، هراس در برابر اطمینان، حباب‌های بازار سهام و همچنین تلقی عمومی در مورد سودجویان شرور، بیشتر برای درک روایت‌های عمومی پیرامون بازار سرمایه کشور مفید است. شیلر معتقد است که در باب برآورد وضعیت بازار سهام، ارزش واقعی و ذاتی سهام و ارزش شناسایی شده توسط بازار، باید به تخیل حاکم و روایات مربوط به آن نیز توجه کرد.
بازار سرمایه ایران از نیمه دوم دهه قبل، با تغییرات مهمی همراه شد که زمینه غلبه احساسات بر واقعیت‌های حاکم بر آن را فراهم می‌کرد. در حال حاضر نزدیک به ۴۰ میلیون کد فعال بورسی وجود دارد که این عدد برای ابتدای سال ۹۸، کمتر از ۹ میلیون نفر بود. این عدد به معنای آن است که با فرض عدم حضور دهک‌های پایین درآمدی در این بازار، به‌طور متوسط در هر خانوار حداقل ۲ نفر به‌طور مستقیم در جریان تحولات بازار سرمایه قرار دارند و احساس عمومی به سادگی می‌تواند وضعیت بازار را تحت تاثیر قرار دهد.
اگرچه افت سال ۹۹ باعث طرح مباحثی در مورد تشویق سرمایه‌گذاران خرد به سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری در حال حاضر نسبت ارزش این صندوق‌ها به کل بازار سرمایه کشور کمتر از ۱۰درصد بوده که عمده آن نیز مربوط به صندوق‌های درآمد ثابت است و دارندگان عمده واحدهای این صندوق‌ها نیز حقوقی‌های بازار سرمایه هستند.
هراس در مقابل اطمینان در بازار سرمایه با ریزش شدید سال ۹۹، روایت مربوط به آن سال را هنوز زنده نگاه داشته است. اگرچه عدد شاخص کل افت حدود ۵۰ درصدی را در بدترین شرایط بازار را نشان می‌داد ولی در مورد بسیاری از سهم‌های کوچک و بزرگ بازار، تعداد زیادی از سهامداران تجربه کوچک شدن دارایی خود تا یک پنج اصل دارایی را نیز داشتند که روایت «پودر شدن» سرمایه افراد را تا به امروز تسری داده است؛ تجربه‌ای که افراد در سایر بازارها نظیر طلا و ارز و مسکن به هیچ‌وجه تجربه نکرده‌اند.
حس بدبینی در مورد دولت، روایت مهم دیگری را در مورد بازار سرمایه شکل داده که تصور می‌شود رشد بازار سرمایه با دستکاری دولت و بخش عمومی و با هدف جبران کسری بودجه است. اتفاقات سال ۹۹ البته این روایت را در بین فعالان حرفه‌ای بازار سرمایه نیز تقویت کرد. این حس در مورد سایر بازارهای مالی نظیر ارز و طلا نیز بعضا مطرح شده ولی در مورد آنها و به دلیل اصرار دولت بر عرضه ارز و طلا در قیمت پایین‌تر از نرخ بازار آزاد، اتفاقا این سرمایه‌گذاران خرد بوده‌اند که برنده بازار تلقی می‌شدند و در بازی جمع صفر بازدهی این بازارها عموما دولت در سمت بازنده قرار داشته و لذا این روایت در مورد این بازارها کمتر جدی گرفته شده است.
اما در سال ۹۹، تلقی عمومی (و حتی روایت رسمی تبلیغات صدا و سیما) این بود که برنده رشد بازار سرمایه دولت و بخش عمومی بوده‌اند (و برخی سرمایه‌داران کلان که به اخبار مربوط به دستکاری بازار دسترسی داشته‌اند). حس نااطمینانی در مورد بازار سرمایه البته روایت مهم و قدیمی دیگری را نیز در مورد بازار سرمایه شکل داده است؛ این موضوع که دارایی در بازار سرمایه به نسبت ارز و طلا و مسکن چندان ملموس نیست و لذا نمی‌تواند مورد اطمینان واقع شود.
روایت‌گری در مورد بازار سرمایه تنها مختص سرمایه‌گذاران خرد نبوده و بعضا سیاست‌گذاران را نیز درگیر کرده است؛ هراس از انتقال نقدینگی پس از رشد بازار سرمایه به بازار ارز و طلا و مسکن، روایت جدیدی است که پس از سال ۹۹، ذهن سیاست‌گذاران را درگیر کرده است. از این جهت تئوری اقتصادی در مورد رابطه نقدینگی و تورم و سیاست خارجی و جهش ارزی، با روایت‌های جدیدی و از جمله تاثیر بازار سرمایه بر روی تورم و ارز جایگزین شده است.
