گروه بریکس یک گروه بین‌المللی به رهبری قدرت‌های اقتصادی نوظهوری است. بریکس (BRICS) مخفف پنج اقتصاد بزرگ در حال ظهور است: برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی. از سال ۲۰۰۹، دولت‌های کشورهای بریکس سالانه در اجلاس‌های رسمی تشکیل جلسه داده‌اند. چین میزبان چهاردهمین اجلاس سران بریکس در ۲۴ جولای ۲۰۲۲ به صورت مجازی بود. به گزارش خبرنگار «تعادل»، در حال حاضر دو کشور عضو بریکس، عضویت دایم شورای امنیت را دارند و سه کشور دیگر داعیه عضویت دایم در شورای امنیت و اصلاح ساختارهای سیاسی و مالی جهانی را دارند.
ایده اولیه تشکیل گروه بریکس به مدت‌ها قبل باز می‌گردد. هنگامی که امریکا به رهبری جورج بوش به دنبال حمله به افغانستان و عراق با بهانه دموکراسی و جنگ علیه تروریسم بود، موسسه سرمایه‌گذاری «گلدمن ساکس» به منظور پیش بینی وضعیت اقتصادی جهان و قدرت‌های برتر آن در نیم قرن آتی مطرح شد. ایده شکل‌گیری گروهی به نام بریک، در سال ۲۰۰۱ توسط موسسه سرمایه‌گذاری گلدمن ساکس، به منظور پیش‌بینی وضعیت اقتصادی جهان و قدرت‌های برتر آن در نیم قرن آینده مطرح گردید. جیم اونیل اولین‌بار نام مخفف این گروه را در سر تیتر یک روزنامه اقتصادی به کار برد. در شصت و یکمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد وزرای امور خارجه کشورهای برزیل، روسیه، هند و چین گفت‌وگو‌های مقدماتی را آغاز کردند.
بعد از این اجلاس، رهبران ارشد بریک، در ۴ نشست دیپلماتیک دیگر (یکاترینبورگ، سائوپائولو، ژاپن و لندن) به منظور محکم ساختن پایه‌های شکل‌گیری این گروه شرکت کردند. اولین جلسه گروه بریکس در ۱۶ ژوئن ۲۰۰۹ در یکاترینبورگ روسیه با حضور لوئیس ایناسیو لولا داسیلوا، دمیتری مدودف، منموهن سینگ و هو جینتائو به عنوان نمایندگان کشورهای برزیل، روسیه، هند و چین برگزار گردید. در این اجلاسیه کشورهای عضو بریکس بر موضوعاتی نظیر روش‌های بهبود وضعیت اقتصادی و اصلاح نظام مالی جهان متمرکز گردیدند. همچنین این کشورها در خصوص برقراری روابط پولی و تجاری نزدیک با یکدیگر و ایفای نقش موثر و بیشتر در امور اقتصادی جهان به بحث و تبادل نظر پرداختند.
نکته جالب تشکیل گروه بریکس که قرار است در برابر اقتصاد غرب یعنی امریکا و اروپا قرار گیرد اینست که ایده اولیه تشکیل گروه بریکس به وسیله یک شرکت خدمات مالی و بانکداری امریکایی مطرح شد.
شرکت گلدمن ساکس در سال ۲۰۰۱ میلادی پیش‌بینی کرد که چهار کشور چین، هند، روسیه و برزیل تا سال ۲۰۱۰ میلادی در مسیر توسعه اقتصادی قرار گرفته و دارای بالاترین نرخ رشد اقتصادی خواهند بود که با گذشت زمان و به حقیقت پیوستن بخش عمده‌ای از پیش بینی‌های این موسسه، اعتبار بیشتری در بین تحلیل گران اقتصادی پیدا کرد. بعد از این اجلاس، رهبران ارشد بریک، در ۴ نشت دیپلماتیک دیگر (یکاترینبورگ، سائوپائولو، ژاپن و لندن) به منظور محکم ساختن پایه‌های شکل‌گیری گروه بریکس شرکت کردند.
اهمیت حضور در گروه بریکس
فقط یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت حضور در گروه بریکس این است که این گروه به‌واسطه دارا بودن نیمی از جمعیت جهان و بین ۲۵ تا ۲۸درصد از ظرفیت اقتصاد جهانی پتانسیل بالایی برای تاثیرگذاری بر اقتصاد جهانی دارد و از رشد پرشتاب اقتصادی و نفوذ در امور جهانی هم برخوردار است و از سوی دیگر یکی از رویکرد‌های اصلی اعضای بریکس هم این بوده که آنها همیشه حامی کشورهای درحال توسعه و کشورهای جنوب و برقرارکننده تعادل و عدالت اقتصادی در مقابله با نظام پولی و بانکی غربی بوده‌اند.
بریکس و کشورهای در حال توسعه
تغییر و تحولات سریع و شتابنده معادلات سیاسی، اقتصادی و نظامی در دو سطح منطقه‌ای و بین‌المللی باعث شده است تا امروزه کشورها بنا به نیازها و ضروریات جایگاه خود در عرصه جهانی، به سوی همکاری و تعامل بیشتر حرکت کنند. یکی از قویترین نمودهای این امر، تشکیل گروه بریکس است. بی‌تردید تعامل کشورهای در حال توسعه با این قدرت جدید سیاسی – اقتصادی می‌تواند در رشد و پیشرفت آنها تأثیرگذار باشد و در این میان، کشورهایی که سعی در تحقق پیشرفت دارند یا به هر دلیلی از راه یافتن و پیوستن به مجموعه و باشگاه صنعتی و اقتصادی دنیا بازمانده‌اند، می‌کوشند تا با پیوستن و ملحق شدن به این سازمان، نیازهای اقتصادی خود را برآورده سازند.
در این میان، جهان عرب که مجموعه‌ای از کشورهای فقیر یا در حال توسعه را در بر می‌گیرد، می‌تواند با تنظیم سیاست‌های اقتصادی و البته سیاسی خود از منافع تعامل با این بلوک جدید اقتصادی بهره‌مند شود. اما مساله‌ای که در این بین مطرح می‌شود، رویکردها و رفتارهای سیاسی هرکدام از این کشورها در تعامل با مسائل مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی است که می‌تواند در پیوستن یا عدم پیوستن به این نهاد بین‌المللی تأثیرگذار باشد.
اهداف ۵ کشور عضو در بریکس
اهداف هند در بریکس: هند با ایجاد اتحادی در بین ۵ کشور با تبادل تجربیات، توانسته به نتایج و پیشرفت خوبی برسد و اکنون به عنوان یک قطب تکنولوژی اقتصادی جهان در حال قدرت است.
اهداف چین در بریکس: چین به عنوان کشوری در حال توسعه، به دنبال شرکای جدید برای خود می‌باشد. کشوری که امریکا و اروپا رقیب آن هستند و سعی دارند به نوعی توسعه‌اش را مدیریت کنند. به همین خاطر چین به دنبال شرکایی در راستای ارتباطات خود می‌گردد تا بتواند توسعه پیدا کند. لذا چین با کشورها تعاملاتی داشته و توانسته توسعه بیشتری پیدا و رشد خود را تسریع دهد و بازارهای جدیدی پیدا کند و شرکای جدیدی در صحنه بین‌المللی داشته باشد. این امر خود موفقیت بزرگی برای چین بوده است. اهداف آفریقای جنوبی در بریکس: آفریقای جنوبی به دنبال توسعه یافتگی است و در شرایط فعلی سعی دارد در راستای منافع ملی، تولید ناخالص داخلی و رشد اقتصادی، خود را توسعه داده و در صحنه بین‌المللی حضور داشته باشد. آفریقای جنوبی آخرین عضو گروه بریکس است. یعنی با توجه به موفقیت کشورهای بریکس در صحنه بین‌المللی و توسعه کشور خود، آفریقای جنوبی مایل به عضویت در این گروه بود و با شرایطی که در آفریقا داشت، توانست در این گروه عضو شود.
این امر موفقیت خوبی برای آفریقای جنوبی بود. آفریقای جنوبی بعد از عضویت در بریکس و تبادل با ۴ کشور دیگر آن، توانسته در بخش سرمایه‌گذاری داخلی و رشد ناخالص تولید ملی و در بحث مدیریت صادرات جهانی و بخش خصوصی‌سازی موفقیت داشته باشد. این امر با توجه به آمار بانک جهانی، نشانگر روند رو به رشد و توسعه اقتصادی آفریقای جنوبی است.
اهداف عضویت روسیه در بریکس: روسیه بعد از فروپاشی شوروی دچار سردرگمی اقتصادی بود. چون اقتصاد عامل فروپاشی شوروی شد و اقتصاد ورشکسته و فاسد دوران رژیم شوروی سابق، باعث شد روس‌ها بعد از فروپاشی شوروی سعی کنند با مشکلات باقی مانده از شوروی دست و پنجه نرم کنند. بعد از فروپاشی شوروی، روسیه بدترین وضعیت اقتصادی را از نظر تولید داخلی داشت.
مسکو از نظر جهانی و رقابت با اروپایی‌ها و فشار اقتصاد جهانی بر روسیه، یک دهه مشکلات داشت، اما با تشکیل سازمان بریکس و عضویت ۵ قطبی کشورها، روسیه جان تازه‌ای گرفت و توانست این مشکلات را به تدریج کنار بگذارد و از تجربیات این کشورها در ورود به جامعه تجارت جهانی بهره گیرد. در این حال روسیه با دارا بودن مواد خام، ذخایر نفتی، گازی و معدنی و توانمندی تکنولوژی، با رویکرد تبادل اقتصادی و تجاری و فنی توانست خود را وارد بازار جهانی کند و اصول تجارت را یاد گرفته و کشوری قدرتمند گردد. یعنی هر چند روسیه از جی ۸ (به خاطر مسائل اوکراین) اخراج شد، اما واقعیت این است که روسیه قدرتی جهانی است و مساله اخراج، سیاسی بود تا اقتصادی.
اهداف برزیل در بریکس: برزیل تا ۳۰ سال پیش یکی ازبدهکارترین کشورهای جهان بود، اما اکنون برزیل اکنون قدرت ششم اقتصاد جهان است. با توجه به سیاست‌هایی حزب کارگر برزیل و مدیریت دولت داسیلوا (رییس‌جمهور قبلی برزیل)، این کشور تبدیل به یک کشور صنعتی و قدرت ششم اقتصاد جهان در سال ۲۰۱۳ شد و در واقع جای انگلیس را در رتبه‌بندی اقتصاد جهانی گرفت. در برنامه‌ریزی برزیل، مبارزه با فساد اقتصادی و فساد اداری یکی از اولویت‌ها بود.
عضویت ایران در بریکس
ایران در دولت سیزدهم به صورت جدی خواهان پیوستن به این گروه شد. تا اینکه در تاریخ ۲ شهریور ۱۴۰۲ رسما خبر اعلام عضویت ایران در گروه بریکس همزمان با سفر آیت‌الله رییسی به آفریقای جنوبی در رسانه‌ها منتشر شد. کارشتسان معقدند که اقدام دولت سیزدهم برای عضویت ایران در گروه بریکس یک قدم مثبت برای توسعه اقتصادی است و می‌تواند تاثیر بسیاری در روند توسعه کشور داشته باشد.
به گفته تحلیلگران، حضور ایران در هر مجمع بین‌المللی می‌تواند به نفع کشور باشد و منافع متعددی را در حوزه اقتصادی عائد کشور کند؛ عضویت در این گروه نیز در همین راستا صورت گرفته است. حضور ایران در کنار کشورهای دیگر می‌تواند موجب ایجاد یک اتحاد و به دست آوردن منافع مشترک شود. هرگونه توسعه روابط با کشورهای منطقه و جهان می‌تواند موجب پیشرفت و توسعه شود، اما اینکه انتظار داشته باشیم با پیوستن به بریکس تمام مشکلات حل شود قطعا چنین اتفاقی نخواهد افتاد اما این موضوع در نوع خود امری مهم و تاثیرگذار است.
لازم به ذکر است هر نوع ارتباط با دنیا می‌تواند به نفع ایران باشد و به تبع آن منافعی را در پی خواهد داشت که می‌توان در آینده شاهد آن بود. نماینده سابق ایران در اوپک گفت: عضویت ایران در گروه بریکس می‌تواند نتایج خوبی را برای توسعه اقتصادی ایران رقم بزند و این موضوع می‌تواند یک فرصت برای کشور ما تلقی شود.
محمد خطیبی با بیان اینکه در شرایط فعلی در دنیا کشوری نمی‌تواند به تنهایی مسائل اقتصادی خود را حل کند، گروه‌هایی که تشکیل می‌شوند کمک می‌کنند که اقتصادها مکمل یکدیگر باشند و به یکدیگر کمک کنند، اظهار کرد: عضویت در گروه‌های مختلف می‌تواند با یک جانبه گرایی که کشورهای غربی داشتند، مقابله کند.
وی با تاکید بر اهمیت عضویت ایران در گروه‌های مختلف، گفت: قطعا این موضوع می‌تواند موجب شود با کشورهای مختلف ارتباط بیشتری داشته باشیم و از اقتصاد غرب بی‌نیاز شویم، در این شرایط تاثیر تحریم‌ها نیز کاهش می‌یابد.
نماینده سابق ایران در اوپک در گفت‌وگو با ایسنا افزود: نه تنها بریکس بلکه اگر بتوانیم در سازمان‌های دیگر نیز عضو شویم می‌توانیم شاهد اثرات مثبت آن باشیم؛ موضوعی که اکنون نیز در دولت سیزدهم درحال تحقق است و می‌توان در آینده اثرات مثبت آن را مشاهده کرد.
خطیبی با بیان اینکه همکاری ایران با کشورهای مستقل منهای کشورهای غربی می‌تواند موجب توسعه ارتقای اقتصاد شود، گفت: در گروه بریکس دو کشور مصرف‌کننده بزرگ چین و هند وجود دارد که تقاضای مصرف آنها رو به افزایش است و می‌تواند یک بازار مناسب برای کشورهای تولیدکننده باشد.
وی با اشاره به ارتباط مناسب ایران با این دو کشور و تاثیرات این موضوع در توسعه اقتصادی، گفت: باتوجه به روابط مناسب می‌توانیم بازارها را گسترش دهیم، در ایام اخیر نیز صادرات ایران به چین افزایش پیدا کرده و امیدواریم این اتفاق در هند نیز رقم بخورد و به اندازه قبل از تحریم‌ها بتوانیم تولید و صادرات داشته باشیم.
نماینده سابق ایران در اوپک با اشاره به توسعه بازارهای انرژی ایران پس از عضویت در این گروه، گفت: چنانچه سرمایه‌گذاری‌های خارجی برای رفع نیازهای پروژه‌های صنعت نفت رقم بخورد و طبق گفته‌های وزیر نفت بتوانیم نیاز ۲۰۰ میلیاد دلاری صنعت نفت را برطرف کنیم، شاهد ارتقای این صنعت خواهیم بود البته باید توجه داشت که این مبلغ را نمی‌توان صرفا از داخل تامین کرد و نیازمند سرمایه خارجی نیز هستیم.
به گفته خطیبی، کشورهای خارجی می‌توانند در صنعت نفت ایران سرمایه‌گذاری کنند و از منافع آن نیز برخوردار شوند که عضویت در این سازمان‌ها می‌تواند در این موضوع نیز نقش داشته باشد تا سهم سرمایه خارجی هم افزایش یابد.
