نقش ايران در ترانزيت گاز تركمنستان
براي تركمنستان و تصميماتش براي صادرات ذخاير عظيم گاز طبيعي خود به غرب، ايران يك پلن بي‌وسوسه‌انگيز و همچنين ارزان و سريع است اما اين نگراني وجود دارد كه تحريم‌هاي غرب مشكلاتي ايجاد كند.
براي تركمنستان و تصميماتش براي صادرات ذخاير عظيم گاز طبيعي خود به غرب، ايران يك پلن بي‌وسوسه‌انگيز و همچنين ارزان و سريع است اما اين نگراني وجود دارد كه تحريم‌هاي غرب مشكلاتي ايجاد كند.
تركمنستان در حال حاضر به عنوان بخشي از قرارداد سواپ گاز با جمهوري آذربايجان، گاز به ايران ارسال مي‌كند. دو ميليارد متر مكعب گاز به مناطق دورافتاده شمال شرق ايران كه نياز به سوخت دارند، ارسال مي‌شود و ايران، ميزان مشابهي گاز را به جمهوري آذربايجان ارسال مي‌كند. در نتيجه، به واقع اين جمهوري آذربايجان است كه خريدار گاز تركمنستان است.
تهران ظرفيت خط لوله را با هدف افزايش حجم سواپ سالانه جمهوري آذربايجان و تركمنستان، به ۵.۵ ميليارد متر مكعب افزايش داده است. موفقيت ظاهري اين مدل، الهام بخش پروژه‌هاي بيشتري از اين دست بوده است. مقامات تركمنستان و عراق در نوامبر، در عشق آباد ملاقات كردند تا در خصوص چشم‌انداز سواپ مشابه، تا سقف ۹ ميليارد متر مكعب سالانه در يك دوره پنج ساله، گفت‌وگو كنند. باز هم ايران به عنوان واسطه عمل خواهد كرد
روياي ارسال گاز به اروپا، ساخت خط لوله ترانس كاسپين (TCP) بوده است كه تركمنستان را به جمهوري آذربايجان متصل مي‌كند. اين راه‌حل بيش از ۲۰ ميليارد دلار هزينه خواهد داشت. اما يك مانع ژئوپليتيكي كه نمي‌توان ناديده گرفت، مربوط به روسيه است. مسكو با وجود اينكه كنوانسيون وضعيت حقوقي درياي خزر كه اجازه ساخت يك خط لوله گازي زيردريايي از تركمنستان به آذربايجان را مي‌دهد را در سال ۲۰۱۸ امضا كرد، مخالفت خود را با تكميل خط لوله TCP به هر شكلي پنهان نكرده است
با اين حال، روسيه با آغاز حمله نظامي گسترده به اوكراين در اوايل سال ۲۰۲۲، موقعيت خود را در اين زمينه تضعيف كرد. يكي از نتايج اصلي اين حمله، اين بود كه اروپا ميزان خريد گاز از شركت گازپروم را به‌شدت كاهش داد.
طبق اين گزارش، اين وضعيت، به نفع جمهوري آذربايجان تمام شد؛ اين جمهوري شوروي سابق در ژوئيه سال ۲۰۲۲، به توافقي مهم با اتحاديه اروپا دست يافت كه بر اساس آن، مقرر شد صادرات خود به اروپا را دو برابر كرده و تا سال ۲۰۲۷، به ۲۰ ميليارد متر مكعب در سال افزايش دهد.
جديدترين جايگزين خط لوله TCP كه مورد بررسي تركمنستان قرار گرفته است، شامل نقش فعال‌تر تركيه به عنوان يك مسير ترانزيتي است. در كميسيون بين دولتي تركمنستان و تركيه در زمينه همكاري اقتصادي پيرامون امكان ترانزيت گاز تركمنستان به تركيه از طريق ايران كه ششم دسامبر در عشق آباد برگزار شد، گفت‌وگوهايي انجام شد. جزييات كاملي از اين گفت‌وگوها وجود ندارد. وزارت خارجه تركمنستان كه رياست اين نشست را برعهده داشت، تنها به وعده پروژه اشاره و اعلام كرد كه مذاكرات مفصل‌تر در سطوح دولتي و شركتي، در آينده نزديك آغاز خواهد شد.
زيرساخت‌هاي موجود نشان مي‌دهد كه چنين گزينه‌اي ممكن است؛ دو خط لوله براي انتقال گاز از تركمنستان به ايران وجود دارد: خط لوله كورپجه-كورد كوي به ظرفيت هشت ميليارد متر مكعب در سال و خط لوله دولت آباد - سرخس - خانگيران به ظرفيت ۱۲.۵ ميليارد مترمكعب. در اين بين، ايران و تركيه با خط لوله‌اي به ظرفيت ۱۴ ميليارد مترمكعب، به هم متصل هستند.
تركيه در حال حاضر سالانه ۹.۶ ميليارد متر مكعب گاز ايران را از طريق اين خط لوله وارد مي‌كند كه نشان مي‌دهد تا ۴.۴ ميليارد متر مكعب مي‌تواند براي صادرات به تركيه موجود باشد يا اگر ايران بتواند ظرفيت خط لوله خود را تا مرز تركيه افزايش دهد، اين ظرفيت احتمالا بيشتر هم خواهد بود
مقامات تركيه حاضر نشده‌اند درباره هيچ يك از جزييات مربوط به روند ادامه مذاكرات با تركمنستان يا در مورد پيشرفت در مذاكرات موازي براي تمديد عرضه گاز با ايران كه قرار است در دو سال آينده منقضي شود، توضيح دهند. با اين حال، شايعه شده كه مذاكرات مذكور به بن‌بست رسيده است. گفته مي‌شود در حالي كه تهران به دنبال تمديد مجدد قرارداد صادرات گاز به تركيه است، آنكارا خواستار كاهش قابل توجه قيمت و تضمين قطعي عدم توقف عرضه گاز از سوي ايران است.
اجازه دسترسي تركيه به گاز تركمنستان از طريق شبكه خط لوله مي‌تواند مشكلات ايران را كاهش دهد و در عين حال، امنيت تامين گاز آنكارا را تضمين كند. گاز تركمنستان همچنين مي‌تواند در تصميمات تركيه براي ميزباني يك هاب تجارت گاز نقش داشته باشد. اما در حال حاضر، به نظر مي‌رسد برنامه‌هاي آنكارا براي واردات گاز طبيعي مايع (ال ان جي) از طريق كشتي و گاز از روسيه، محدود مي‌شود.
برنامه مذكور، اين نگراني‌ها را برانگيخته است كه آنكارا مي‌تواند از اين هاب به عنوان پوششي براي صادرات مجدد گاز روسيه به بازارهاي اروپايي استفاده كند كه واردات گاز روسيه را از زمان آغاز جنگ در اوكراين، متوقف كرده‌اند.
هر ميزان گاز اضافي كه تركيه روزي بتواند وارد كند، مي‌تواند بعدا از طريق اتصالات خطوط لوله تركيه با يونان و بلغارستان كه هر دو ظرفيت اضافي دارند، دوباره به اروپا صادر شود. با اين حال، معلوم نيست كه ايران توافق خواهد كرد تا تركيه، گاز تركمنستان را از طريق خط لوله ايران وارد كند. همچنين معلوم نيست كه آيا آنكارا، از واردات گاز تركمنستان به عنوان ابزار چانه‌زني در مذاكرات با تهران استفاده مي‌كند يا خير. يا مشخص نيست كه آيا ترانزيت گاز تركمنستان از طريق ايران، تحت تحريم‌هاي غربي قرار مي‌گيرد يا خير.
بر اساس گزارش اوراسيانت، قرارداد سواپ گاز جمهوري آذربايجان با تركمنستان و ايران تحريم نشده است و قرارداد فعلي شركت دولتي بوتاش تركيه براي واردات گاز از ايران، هميشه از تحريم‌ها معاف بوده است.
