مناطق تهران از دیروز تا امروز
ستایش حسنی
تهران قدیم از چهار محله تشکیل شده بود به نامهای سنگلج، اودلاجان (عودلاجان)، بازار و چالهمیدان. در زمان ناصرالدینشاه قاجار چندین محله تازه در تهران ساخته شد به نامهای ارگ، چاله حصار، خانیآباد، قناتآباد، پاچنار، پامنار، گار ماشین، گود زنبورکخانه، صابونپزخانه، گود عربها و دروازه قزوین. اکنون بعد از گذشت سالها تهران با مساحت تقریبی 700 کیلومتر مربع به صدوبیستوپنجمین شهر بزرگ دنیا تبدیل شده است. شهرداری تهران برای تامین نیازمندیها و اداره بهتر، سطح شهر را به ۲۲ منطقه شهرداری و ۱۲۳ ناحیه و 354 محله بخش کرده که شهر ری و تجریش را نیز شامل میشود.
از سوی دیگر، وزارت کشور هم برای انجام انتخاباتهای مختلف و کارهای مدیریتی دیگر، تفسیر خاص خود را از شهرستان تهران دارد که بر ۲۲ منطقه شهرداری منطبق نیست و شمیران و ری را شهرستانهایی جداگانه در نظر گرفته است. در تقسیمبندی وزارت کشور، شهرستان تهران در مرکز استان تهران قرار دارد. از شمال به شهرستانهای کرج و شمیرانات، از شرق به شهرستان دماوند، از جنوب به شهرستانهای پاکدشت، قرچک و ورامین و ری و اسلامشهر و از غرب به شهرستانهای قدس، شهریار و استان البرز محدود میشود. مرکز آن بخش مرکزی است. این شهر به واسطه داشتن شبکه مخابراتی گسترده نیز دارای نواحی هفتگانه مخابراتی است.
بحث ادغام و کاهش تعداد مناطق تهران برای بار اول نیست که مطرح میشود. در گذشته نیز جدایی ری و شمیرانات از تهران مورد بحث و بررسی قرار گرفت، اما هنوز این دو منطقه جزو مناطق شهری تهران محسوب میشوند.
یکی از پیشنهادات رییس شورای شهر تهران این بود که از جنوب مناطق 2 و 5 کاسته و یک منطقه جدیدی ایجاد شود. قطعا انجام این کار نیاز به انجام بررسیهای کارشناسی و مطالعات تخصصی دارد. منطقه 5 شهرداری در شمال غربی تهران واقع شده است. قبل از شکلگیری منطقه 22، منطقه 5 به عنوان غربیترین حد شهر تهران به حساب میآمد. محدودهیی که روزگاری روستاهای سرسبز حاشیه تهران را تشکیل میداده که به دلیل قرار گرفتن در کوهپایه دارای آب و هوای مطلوب، دسترسی مناسب، بافت شهرسازی متمایز و بسیاری از عوامل دیگر سبب شد که طی دو دهه گذشته این منطقه بیشترین رشد جمعیت و کالبد را داشته باشد. این منطقه با مساحت تقریبی 7.54 هکتار، جمعیتی 800 هزار نفر را در خود جای داده است.
منطقه 5 از شرق همسایه منطقه 2، از جنوب مجاور منطقه 9و از غرب در مجاورت مناطق 21و22 است. همانطور که گفته شد شمال منطقه را نیز ارتفاعات شمالی شهر تهران را شکل داده است.
بر اساس تقسیمات داخلی ملاک عمل شهرداری در وضع موجود منطقه 5 از 7 ناحیه و 29 محله تشکیل شده است. در بین نواحی هفت گانه منطقه، ناحیه 3 با بیشترین مساحت مشتمل بر 8 محله و ناحیه 5 با کمترین مساحت از 3 محله تشکیل شده است.
بسترهای اولیه سکونت در منطقه 5 را میتوان در 5 محله آن دانست که مهمترین آن روستای کن است. علاوه بر روستای کن 5 محدوده دیگر که از لحاظ قدمت به مانند کن به گذشته دور باز میگردند، عبارتند از باغ فیض، ده حصارک، مرادآباد، حسنآباد و وسک، دو محدوده حسنآباد و وسک در درون بافت شهری منطقه حل شده و اثر قابل ملاحظهیی از آنان به جای نمانده است، ولی سه محدوده دیگر آن کماکان آثاری از گذشته را در خود دارند.
منطقه ۲ شهرداری تهران نیز یکی از مناطق شهری تهران است که در شمال شرقی میدان آزادی، از غرب تا شمال غرب تهران ادامه دارد. این منطقه از جنوب به خیابان آزادی، از غرب به اتوبان اشرفی اصفهانی و محمد علی جناح و از شرق به اتوبان چمران محدود میشود.
منطقه 2 شهرداری تهران به 9 ناحیه و 30 محله شورایاری 14 محله ممیزی تقسیم میشود و شامل محلههای آریاشهر، شهرآرا، گیشا، شهرک ژاندارمری، شهرک غرب، سعادتآباد، فرحزاد، طرشت و... است.
قسمت اعظم منطقه در اثر رشد سریع ساخت و ساز به صورت شتابان و دفعتی شکل گرفته است. قسمتهای قدیمی منطقه که حاشیه خیابان آزادی را شامل میشود به اوایل دهه 40 برمیگردد.
روستاهای درکه و فرحزاد در شمال منطقه و روستای طرشت در جنوب منطقه از جمله سکونتگاههای قدیم منطقه هستند که سیمای تاریخی منطقه را شکل میدهند.
از دیگر عملکرهای مهم اقتصادی منطقه، فعالیت تجاری بوده که وجود مراکز تجاری وسیع پس از احداث مرکز تجاری یادمان که منشأ یک مرکز تجاری شهری و فراشهری را برعهده دارد، این مناطق جاذب اشتغال و فعالیتهای وسیعی در زمینه توسعه اقتصادی خواهد بود.
ظاهرا پیشنهاد شورای شهر این است تا مناطق جنوبی این دو منطقه که منتهی به منطقه 9 و خیابان آزادی است با هم ادغام شوند. درست است که جنوب این دو منطقه شرایط تقریبا یکسانی دارند اما باید دید این ادغام و ایجاد یک منطقه جدید چه تاثیری در محدوده جنوبی این دو منطقه ایجاد میکند و ایجاد یک منطقه جدید چه پیامدهایی برای شهر به دنبال خواهد داشت.