آیا اردوغان می‌تواند آتش بحران قطر را فرو بنشاند؟
گروه جهان|
رییس‌جمهوری ترکیه با هدف حل و فصل بحران قطر یک‌شنبه(فردا) راهی عربستان سعودی، کویت و قطر می‌شود. رجب طیب اردوغان در شرایطی این سفر را آغاز کرده که پیش‌تر دیپلماسی تلفنی مشهورش برای رفع تنش میان طرفین بی‌نتیجه ماند و در نهایت آنکارا تصمیم گرفت که صراحتا از قطر حمایت کند. تلاش‌های دیپلماتیک غربی و عربی هم تاکنون نتوانسته آتش این بحران مشتعل را خاموش کند.
المانیتور با اشاره به سابقه روابط ترکیه و کشورهای عربی می‌نویسد: اردوغان که در زمان وقوع بهار عربی نخست‌وزیر بود، به همراه احمد داوود اوغلو، وزیر خارجه فوق‌العاده جاه‌طلبش، آرزوهای بزرگی برای ترکیه داشتند. پس این یک لحظه تاریخی بود که می‌توانست با توجه به ارزش‌های مشترک اسلامی، ترکیه را تبدیل به بازیگر اصلی منطقه کند. ترکیه که زمانی حاکم منطقه بود به خوبی می‌توانست نفع خود و منافع دیگر کشورها را به هم گره بزند. اما در ملی‌گرایی عربی، قضایا به این سادگی نبودند. موضع منفی نهفته تاریخی در قبال ترکیه، عدم تمایل درونی حکومت‌های عربی منطقه نسبت به اسلام سیاسی باید در نظر گرفته می‌شد. تحولات نشان دادند که سنی بودن برای متحد کردن نیروهای سنی کافی نیست. هنگامی که عبدالفتاح السیسی، دولت اخوان‌المسلمین و محمد مرسی را که دوست نزدیک اردوغان بود در سال ۲۰۱۳ سرنگون کرد، شوکی به اردوغان وارد شد. وقایع بعدی مانند وخیم‌تر شدن اوضاع در سوریه، تیرگی روابط آنکارا با غرب و حساسیت فزاینده نسبت به قدرت روزافزون ایران در منطقه باعث شد تا اردوغان دل‌آزردگی خود را از سعودی‌ها در رابطه با کودتای مصر به کناری نهد و به سوی تقویت پیوندهای استراتژیک با ریاض برود. او حتی تا آنجا پیش رفت که طی دیدارش از ریاض در ۲۰۱۵ تمایل خود را برای پیوستن به ائتلاف ۳۴کشور علیه تروریسم ابراز کرد.
با این حال قطر تنها کشوری در منطقه بود که در تمامی دیدگاه‌ها، از سوریه تا اخوان‌المسلمین، با ترکیه اشتراک نظر داشت. قطر همچنین در بخشی از حرکت‌های ترکیه که مورد پسند کشورهای منطقه نبود، کنار آنکارا می‌ایستاد. قطر تبدیل به سرمایه‌گذاری بزرگ در ترکیه شد. اواخر سال ۲۰۱۴ آنکارا تصمیم گرفت تا یک پایگاه نظامی در قطر ایجاد کند؛ این امر نشانه‌یی از تحکیم پیوندهای استراتژیک ترکیه با کشورهای خلیج محسوب می‌شد.
نقش ترکیه در بحران قطر
بحران قطر اما آنکارا را غافلگیر و خللی دیگر در برنامه‌های خاورمیانه‌یی اردوغان ایجاد کرد. این بحران همچنین رییس‌جمهوری ترکیه را بر سر دو راهی غامضی میان ایران و عربستان سعودی گیر انداخت.
پس از آنکه بحرین، مصر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی روابط خود را در اوایل ماه ژوئن با قطر قطع و این کشور را به هم‌پیمانی با ایران و حمایت از گروه‌های تروریستی و افراط‌گرا متهم کردند ۱۳شرط را برای برقراری مجدد روابط ارائه دادند که یکی از آنها بستن پایگاه نظامی مشترک دوحه و آنکارا در قطر بود. به نظر می‌رسد که حضور نظامی ترکیه در قطر، شرایط کنونی میان دوحه و کشورهای همسایه‌اش را پیچیده‌تر کرده است.
ترکیه هدف قرار دادن نزدیک‌ترین متحدش را در شورای همکاری خلیج، غیرانسانی و ضد ارزش‌های اسلامی خواند. اردوغان بارها گفته که درخواست عربستان و متحدانش برای بستن پایگاه نظامی ترکیه در قطر خلاف قوانین بین‌المللی است. المانیتور می‌نویسد: شرط تعطیلی پایگاه نظامی ترکیه در قطر نشان می‌دهد که عربستان و متحدانش چه نگاهی به ترکیه دارند، کشوری که عزم خود را جزم کرده تا تلاش آنها برای به زانو درآوردن آل‌ثانی را ناکام بگذارد.
ترکیه نه تنها ضرب‌الاجل عربستان سعودی و متحدانش را رد کرد بلکه نیروهای بیشتری را به قطر فرستاد. اخیرا تانک‌های ترکیه در دوحه دیده شده‌اند البته همین امر تنش میان کشورهای سنی خاورمیانه را جدی‌تر کرده است. ترکیه، عربستان سعودی و قطر از جمعیتی اکثرا سنی تشکیل شده‌اند اما ترکیه و قطر روابط دوستانه‌یی با برخی از گروه‌های اسلام‌گرای سنی مانند اخوان‌المسلمین دارند که عربستان، مصر و امارات آنها را گروه‌هایی تروریستی می‌دانند. اگر کویت و سایر میانجی‌های بی‌طرف نتوانند مشکل را حل کنند، ادامه حضور نظامی ترکیه در قطر می‌تواند شرایط را به نقطه جوش برساند. این مساله می‌تواند یک دوراهی غامض دیگر پس از عراق و سوریه بر سر راه سیاست خارجی ترکیه در خاورمیانه ایجاد کند. مشخص نیست که آیا در صورت ادامه مخاصمه، حضور نظامی ترکیه در قطر تاثیری در توازن قوا خواهد داشت؟
فارغ از اینکه آیا نیروهای ترکیه در قطر توان نظامی برای دفع حمله احتمالی را دارند یا خیر، حضور آنها نوعی حمایت نظامی و اخلاقی از خاندان آل‌ثانی است و کشورهای شورای همکاری را برای اقدام نظامی محتاط‌تر می‌کند. تسریع اعزام نیروهای ترکیه به قطر پس از بحران، پیامی از جانب آنکارا به دوحه بود که قطر نباید به فشار همسایگانش تن دهد.
با وجود اعتراض احزاب اپوزیسیون دولت ترکیه که نسبت به حضور نظامی در قطر هشدار دادند، آنکارا به وضوح باور دارد که حمایت از دوحه در برابر فشار عربستان و امارات به سود منافع ملی ترکیه است. ترک‌ها می‌خواهند سرمایه‌گذاری بیشتر قطری‌ها را در اقتصادشان داشته باشند. عظیم‌ترین شرکت‌های ساخت‌وساز ترکیه که رشد اقتصادی این کشور مدیون آنهاست درصدد انعقاد قراردادهای پرسود با دوحه هستند. ترکیه، قطر را یک بازار بزرگ برای صنایع دفاعی و اسلحه‌سازی خود می‌بیند و ایجاد پایگاه را در آنجا به عنوان نخستین حضور نظامی ترکیه در یک کشور عرب، بخشی از موضع استراتژیک قدرتمندتر خود در طول خاورمیانه و آفریقا می‌داند.
گذشته از اینکه وقایع چگونه رقم بخورند، ترک‌ها با ایستادن در کنار قطر مقابل تهدید بی‌سابقه حاکمیت و استقلال این کشور از جانب کشورهای عرب خلیج فارس، روابط خود را با دوحه به سطحی عالی گسترش داده‌اند. امیر قطر نخستین رهبر خارجی بود که حدود یک سال قبل در پی کودتای نافرجام ترکیه با اردوغان تماس گرفت. رییس‌جمهوری ترکیه اخیرا گفته که کودتا از جانب عناصری در شورای همکاری خلیج فارس(با اشاراتی که این اتهام را متوجه امارات می‌کرد) صورت گرفت.
برخی ناظران بر این باورند حالا که زمزمه‌های شکست ائتلاف عربستان در طرح به انزوا کشاندن قطر بلند شده، اردوغان تلاش دارد تا رقبای منطقه‌یی را قانع کند که آبرومندانه دست از این سیاست شکست خورده خود برداشته و راه مصالحه و سازش را در پیش گیرند.
