نسبت گزارش سانحه هوایی با فرآیند قضایی

میلاد صادقی پژوهشگر حقوق هوافضا

گفته می‎شود، به‌دلیل تاکید قوه قضاییه بر لزوم شناسایی مقصران وقوع سانحه پرواز شماره 3704 (تهران – یاسوج) و وجود روند قضایی، گزارش نهایی این سانحه به بازپرس پرونده داده شده است.  هیچ کس تردید ندارد که گزارش نهایی سانحه هوایی، کامل‎ترین اطلاعات را درباره سانحه در اختیار قرار می‎دهد و بهتر از هر مدرک دیگری، اوضاع و احوال وقوع سانحه را به تصویر می‎کشد.  اما آیا این مدرک ارزشمند و جامع را می‎توان در جهت شناسایی شخص مسوول و مقصر سانحه مورد استفاده قرار داد یا به استناد نتایج یا علت‎ (های) مندرج در گزارش نهایی به مسوولیت یا تقصیر شخص یا اشخاص حقیقی یا حقوقی حکم کرد؟  به دلالت پاره‎یی از مواد آیین‌نامه بررسی سوانح و حوادث هوایی می‎توان پاسخ مثبت به پرسش داد:  نخست، به موجب ماده 14 آیین‌نامه مذکور در صورت طرح دعاوی مربوط به سانحه یا حادثه هوایی، سازمان هواپیمایی کشوری باید به عنوان مرجع بررسی ضمن همکاری با مقامات ذی‌ربط زمینه دسترسی مرجع قضایی را به اطلاعات مربوط فراهم کند؛ این مقرره بیش از هر مقرره دیگری گویای این واقعیت است که مرجع قضایی برای اجرای عدالت و دادگستری بهتر، حق دسترسی به اطلاعات بررسی ایمنی سوانح و حوادث هوایی و استفاده از آن اطلاعات را دارد.  دوم، تبصره دوم ماده 31 آیین‌نامه یاد شده مقرر می‎دارد که در صورت تقاضای سازمان‎های بیمه، شرکت‎ها و موسسات داخلی و خارجی برای دریافت نسخه‎یی از گزارش نهایی سانحه باید تقاضای مربوط به سازمان ارسال تا پس از بررسی‎های لازم و به تشخیص سازمان، اقدام لازم در مورد آنها معمول شود. این مقرره نیز اگرچه دریافت گزارش نهایی را موکول به بررسی و تشخیص سازمان کرده است، ولی می‎تواند حاوی این معنی نیز باشد که آیین‌نامه به شرکت‎های بیمه و سایر اشخاص اجازه داده‎ است تا گزارش نهایی را از جمله در دعاوی قائم‌مقامی و غرامت مورد استفاده و استناد قرار دهند.  با وجود این مقررات به نظر می‎رسد، استفاده از گزارش نهایی سانحه هوایی و استناد به آن در راستای هدف دادگستری و شناسایی مقصر و مسوول سانحه، نقض آشکار هدف منحصر به بررسی ایمنی سوانح و حوادث هوایی است، زیرا به موجب ماده 2 آیین‌نامه هدف از بررسی سوانح و حوادث هوایی، صرفا پیشگیری از وقوع سوانح و حوادث مشابه است و منظور از اقدامات سرزنش یا مقصر شناختن اشخاص نیست.  به راستی چگونه می‎توان گزارشی را که منظور و مقصود آن شناسایی مقصر نیست، در راستای شناسایی مقصر مورد استفاده و بهره‌برداری قرار داد؟ آیا استفاده از گزارش در جهت شناسایی مقصر یا مسوول، نقض آشکار هدف منحصر به بررسی ایمنی سانحه و حادثه هوایی نیست؟ آیین‌نامه، پیشگیری از وقوع سوانح و حوادث مشابه را هدف عمده یا اصلی

(main purpose) بررسی سوانح و حوادث هوایی نخوانده، بلکه با ذکر قید «صرفا» به یگانگی و انحصار هدف بررسی ایمنی سوانح و حوادث هوایی تصریح کرده و از اتخاذ هدف دوگانه احتراز کرده است.  افشای کامل و راستین اطلاعات (full and frank disclosure)، بنیان مسلم و مخدوش‎ناپذیر بررسی ایمنی سوانح و حوادث هوایی است؛ اگر دارندگان اطلاعات از ارائه آنچه می‎دانند، امتناع کنند یا اطلاعات نادرست به سازمان بررسی ایمنی ارائه دهند، آن وقت مسیر بررسی ایمنی منحرف می‎شود؛ در این صورت بررسی ایمنی نه فقط به هدف منحصر خود که همان جلوگیری از وقوع سوانح و حوادث مشابه است، نمی‎رسد، بلکه ضربات غیرقابل جبرانی بر پیکره ایمنی هوایی وارد می‌کند.  با رویکرد فعلی مقامات قضایی و اصرار آنان به دریافت گزارش نهایی سانحه هوایی و استفاده از آن در جهت شناسایی مقصر، انتظار افشای کامل و راستین اطلاعات در سوانح آتی، دور از ذهن و غیر واقعی خواهد بود. وضعیتی که نه ایمنی را به سر منزل مقصود می‎رساند و نه به نفع دادگستری بهتر تمام می‎شود.