خودکفایی لوله‌های تحت فشار در دست شیمی‌دان‌های ایرانی
گروه انرژی| نادی صبوری|
لوله‌ها نیز مانند گوشی‌های تلفن همراه و گجت‌ها هر ساله به روز می‌شوند و با نام‌های جدید به بازار می‌آیند، یکی از جدیدترین این نام‌ها که برای اهل فن حکم آیفون 10 را دارد، گرید لوله PE_100 پلی‌اتیلن است که ماده اولیه تولید لوله‌های تحت فشار است. در ایران تاکنون برای تولیدکردن ماده اولیه‌ای که در لوله‌های انتقال آب و گاز تحت فشار استفاده می‌شود، کاتالیستی تحت عنوان کاتالیست SAC500 از دیگر کشورها از جمله چین وارد می‌شد. ایران سالانه 50 تن از این کاتالیست مصرف می‌کرد که با توجه به قیمت کیلویی 300 الی 400 یورویی آن سالانه 15 میلیون یورو ارز را از ایران خارج می‌کرد؛ حالا اما این کاتالیست که شیمی‌دان‌ها آن را در تولید گریدهای با ارزش افزوده پلی‌اتیلن به نوعی عنصر کلیدی می‌دانند در ایران تولید خواهد شد. این خبر را دیروز مدیرعامل شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی در جریان بازدید خبرنگاران از محل تولید اولیه این کاتالیست‌ها مطرح کرده و عنوان کرد که روی این کاتالیست 10 سال مطالعه صورت گرفته است.
به گزارش «تعادل» به نقل از وب‌سایت مهندسی طرح و کار هرگاه بخواهیم آب یا دیگر سیالات را از تراز ارتفاع منفی (در نقطه پست زمین) به نقطه بالاتری انتقال دهیم یا بخواهیم آب را از یک محل به محل دیگر انتقال دهیم از خطوط انتقال آب تحت فشار استفاده می‌کنیم. بدین معنا که هرگاه محل ذخیره سیالات شامل آب یا پساب نسبت به محل مصرف یا تصفیه آن در ارتفاع پایین‌تری قرار داشته باشد، بایستی به منظور جابه‌جایی آب از شبکه انتقال تحت فشار یا یک خط انتقال استفاده کرد.
نفودپذیری کم، سفتی زیاد و مقاومت خوب در برابر خوردگی پلی‌اتیلن سنگین باعث شده است تا از این ماده در ساخت انواع لوله‌های انتقال آب، فاضلاب و گاز طبیعی استفاده شود. استحکام کششی خوب پلی‌اتیلن سنگین، آن را برای تهیه فیلم‌هایی که برای کوتاه‌مدت زیر بار قرار می‌گیرند، مناسب ساخته است.
در واقع برای آبرسانی و گازرسانی به نقاط مختلف ایران و دیگر نقطه‌های جهان، تولید این لوله‌ها هر روز بیشتر و بیشتر می‌شود. علی پژوهان مدیرعامل شرکت پژوهش پتروشیمی که عملیات ساخت داخلی کاتالیست SAC500 توسط پژوهشگرانش اتفاق افتاده است در نشست خبری در توضیح این رویداد عنوان کرد: «در 2 دهه اخیر استفاده از پلی‌اتیلن در لوله‌های انتقال آب تحت فشار کاربرد بسیار زیادی پیدا کرد، واحدهای صنعتی برای تولید این گرید از پلی‌اتیلن نیازی به تغییر ندارند اما کاتالیست‌های عمومی توان تبدیل آن را نداشته و نیاز به این نوع خاص از کاتالیست بوده است»
گرید لوله PE_100 پلی‌اتیلن که با این کاتالیست به دست می‌آید، طبق اطلاعات موجود در وب‌سایت یکی از تولیدکنندگان این لوله‌ها از بهترین مواد اولیه ساخته شده که بار کاری بیشتر و وزن و ضخامت کمتر دارد، فشار کاری بیشتری را تحمل می‌کند. در مدل‌های قبلی برخورد نور خورشید موجب استهلاک لوله می‌شد و یکی از معایب لوله پلی اتیلن آبرسانی نیز همین علت بود، که این موضوع در این مدل برطرف شده است. PE100 در برابر اشعه ماورای بنفش (UV) مقام است و نور خورشید تاثیری روی آن ندارد .
کاتالیست برای غول‌های پتروشیمی دنیا که تعداد انگشت‌شماری از آنها نوع SAC500 را تولید می‌کنند آنقدر اهمیت دارد که بر خلاف اینکه دانش فنی تولید محصولات شیمیایی به راحتی توسط آنها به مصرف‌کنندگان فروخته می‌شود، دانش فنی تولید کاتالیست برایشان حکم فوت کوزه‌گری را داشته که به هیچ‌وجه حاضر به افشای آن نیستند.
پژوهان در مورد این موضوع می‌گوید: «برای مثال شرکت آلمانی بازل هیچ‌وقت حاضر نشده است دانش فنی تولید این کاتالیست را به ایران بدهد»
دلیل اهمیت این محصول برای غول‌های شیمایی در مقوله «اقتصاد کاتالیست» نهفته است. مرکز مطالعات زنجیره ارزش در اهمیت این محصول می‌نویسد: « تصور دنیای صنعتی مدرن بدون کاتالیست غیر ممکن است، چرا که؛ بیش از ۹۰ درصد مواد شیمیایی حداقل از یک مرحله کاتالیستی در فرآیند تولید عبور می‌کنند و ۲۰ درصد کل محصولات صنعتی دنیا در زنجیره تولید خود نیاز به کاتالیست دارند»
کاتالیستی که دیروز مراسم رسمی بومی‌سازی آن در ایران برگزار شد، تنها بخشی از کاتالیست‌های مصرفی در ایران به شمار می‌رود. مرکز زنجیره ارزش پیشتر در گزارشی برآورد کرده بود که چیزی در حدود ۷۰۰ میلیون دلار ارزش مصرف سالانه کاتالیست در ایران است که سهم کاتالیست‌های پتروشیمیایی با توجه به تعدد و تنوع فرایندهای به کارگیری شده، تقریبا ۴۵۰ میلیون دلار در سال است.
پژوهشگرانی که در جریان تولید 10 ساله کاتالیست SAC500 حضور داشته‌اند مدعی این هستند که محصول تولیدی آنها از چند منظر نسبت به نمونه چینی مزیت دارد. در توضیح این مزیت باید به این نکته توجه کرد که در کاتالیست‌ها هر چقدر کاتالیست مورد نظر با استفاده در یک واحد صنعتی منجر به تولید محصولات جانبی با ارزش افزوده کمتر شود، کیفیت پایین‌تری دارد؛ در واقع هر چقدر یک کاتالیست بتواند به تولید محصولات اصلی گریدهای پلی‌اتیلن منجر شد، محصولی با ارزش‌تر محسوب می‌شود. ایرانی‌ها در این زمینه از محصول خود دفاع کرده و آن را دارای کیفیتی متمایز می‌دانند.
پژوهان در ادامه نشست خبری خود می‌گوید: «کاتالیست‌ها بعضا برای تولیدکنندگانشان تا 10 برابر قیمت اولیه حاشیه سود دارند. عملکرد راکتورهای واحدهای شیمیایی نیز به‌شدت به کاتالیست وابسته است. از سوی دیگر مهم‌ترین جنبه اهمیت این محصولات این است که کاتالیست‌ها روی کیفیت محصولات بسیار تاثیر داشته و اساسا گلوگاهی در کیفی‌سازی محصولات پتروشیمی به حساب می‌آیند»
طبق اطلاعاتی که دیروز مطرح شد، دانش فنی تولید کاتالیست SAC500 که پس از 10 سال پژوهش در ایران بومی‌سازی شده است، طبق قراردادی که بهمن ماه سال گذشته میان پژوهش پتروشیمی و پتروشیمی شازند منعقد شده بود به این شرکت واگذار شده است.
علی پژوهان می‌گوید که شازند از هفته گذشته شروع به تولید گرید لوله پلی‌اتیلن سنگین با استفاده از این کاتالیست کرده است.
SAC500 مهر و آبان امسال در واحد نیمه‌صنعتی پژوهش پتروشیمی که در اراک قرار دارد به 2 شکل کوتاه‌مدت و بلندمدت مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و در نهایت نتایج آن گواهینامه‌های کیفی استاندارد که شرکت ملی گاز برای استفاده از لوله‌های پلی‌اتیلن سنگین دارد را کسب می‌کند.
فرآیند بومی‌سازی کاتالیست‌های مورد استفاده در صنایع ایران در سال 98 نیز ادامه خواهد یافت. مدیرعامل شرکت پژوهش پتروشیمی با تاکید بر اینکه برای افشا نشدن عملیات تا پایان کار از نام بردن این کاتالیست‌ها امتناع می‌کنند عنوان می‌کند که در سال 98 تعداد 7 کاتالیست دیگر بومی خواهند شد.
فارغ از مساله تحریم که تبادلات برای ایران را دشوار کرده است، با توجه به اینکه مصرف فعلی داخلی ایران از SAC500 معادل حدود 50 تن در سال بوده و ظرفیت تولید آن در شازند 100 تن در سال است، روی کاغذ امکان صادرات آن نیز وجود خواهد داشت.
البته با وجود اینکه طبق اظهارات تیم مرتبط با این طرح، این کاتالیست تمام استانداردهای منطبق با جهان را از شرکت‌های داخلی ایرانی دریافت کرده است برای اینکه بتواند برای دریافت استانداردهای بین‌المللی نیز اقدام کند احتمالا نیاز خواهد داشت با مشکلات تحریم دست و پنجه نرم کند.
پژوهشگرانی که در جریان تولید SAC500 نقش داشته‌اند، این موضوع را مطرح می‌کنند که آنها بهبود در عملکرد کاتالیست‌ها را همپای شرکت‌های خارجی در دستور کار قرار می‌دهند و در نتیجه آن، محصول تولیدی سال آینده ایران، از کیفیت بالاتری نسبت به محصول تولیدی امسال برخوردار خواهد بود.
تولیدکنندگان لوله‌هاى پلی‌اتیلن در ایران تیر ماه امسال با برگزاری یک نشست به مشکلات مختلفی که در زمینه تهیه مواد اولیه داشته و باعث می‌شود که نتوانند از پس هزینه‌های کسب و کار خود برآیند اشاره کردند. به نظر می‌رسد تولید داخلی کاتالیست اصلی در تولید این لوله‌ها خواهد توانست به کاهش هزینه‌های این تولیدکنندگان منجر شود.
مدیر شرکت پژوهش پتروشیمی همچنین در نشست خود به این مساله اشاره می‌کند که تاکنون شرکت‌های تولیدکننده لوله‌های پلی‌اتیلن و در واقع مصرف‌کنندگان SAC500 مجبور بودند محصول مورد نیاز خود را در حجم بسیار زیاد از خارج از کشور خریداری کرده و منابع مالی خود را در ارقام بالا صرف آن کنند، حالا اما خیال آنها از بابت در دسترس بودن این کاتالیست راحت شده و می‌توانند مطابق مصرف خود به خرید آن دست بزنند.
