اصول طراحی خیابان‌های محلی
عباس ریاضت| کارشناس شهری|
متاسفانه اکثر خیابان‌های ما طبق نیاز شهروندان طراحی نمی‌شوند. در گذشته شهر‌ها در کنار رودخانه‌ها شکل می‌گرفتند و شکل شهر و توپوگرافی آن نیز از جهت رودخانه پیروی می‌کرد و به همین دلیل اگر به نقشه‌های قدیم شهر‌ها نگاه کنیم، هر شهر نقشه و شناسنامه خاص خود را داشت و به همین دلیل وقتی در کوچه‌ها و خیابان‌های آن شهر قدم می‌زدیم، حس تعلق به مکان را در افراد آن محل و شهر کاملا احساس می‌کردیم. بافت و شکل این محلات که هنوز هم وجود دارند به صورت بافت ارگانیک هستند و از تنوع بصری بسیار بالایی برخوردار هستند یعنی شما هنگامی که در کوچه‌های پیچ در پیچ آن قدم می‌زنید، هر لحظه زاویه دید و تجربه و حس متفاوتی نسبت به سایر نقاط محله خواهید داشت. یکی از دلایل این نوع طراحی خیابان و کوچه، طراحی شهری برای پاسخ به نیاز شهروندان همان شهر و محله است چیزی که متاسفانه در قدیم توسط متخصصان شهری رعایت می‌شد و هم‌اکنون در بیشتر موارد رعایت نمی‌شود زیرا دست متخصصان واقعی شهرسازی از پروژه‌ها کوتاه شده است و پروژه‌ها به صورت سفارشی و در قرارداد‌های از پیش تعیین شده به افراد خاصی واگذار می‌شود. این افراد نیز که اکثرا تخصص شهرسازی ندارند، فقط راه و مسیر را برای عبور و مرور خودرو‌ها طراحی می‌کنند و هیچ توجهی به صاحبان اصلی شهر یعنی شهروندان ندارند. بنابراین نیاز‌های اولیه شهروندان مانند دسترسی مناسب به معابر، دسترسی به شریانی‌های اصلی و فرعی و حمل و نقل عمومی، ایمن‌سازی مسیر‌های پیاده، کاهش آلودگی صوتی و فراهم کردن بیشترین آرامش برای شهروندان و... را ندارند. بحث دیگر در مورد طراحی خیابان طبق اقلیم همان شهر است. ما باید در طراحی جهت خیابان‌ها بحث‌های اقلیمی از جمله جهت تابش آفتاب در ساعات مختلف روز، جهت وزش باد، میزان سایه‌ای که بواسطه آپارتمان‌های بلند در خیابان‌ها ایجاد می‌شود، طراحی عرض خیابان با‌توجه به تراکم جمعیت و میزان استفاده از خیابان، در‌نظر گرفتن شیب و طراحی مسیل‌ها و فاضلاب‌ها و بسیاری از موارد دیگر را در نظر بگیریم. مورد دیگری که باید به آن توجه داشته باشیم این است که شهر‌های ما در حال خروج از هویت و نقش اصلی و قدیمی خود هستند و این بی‌هویتی، خود را در کالبد شهری و در شکل مورفولوژی شهر نشان می‌دهد. به معنای ساده‌تر، نقشه و شکل همه شهر‌های ایران شبیه شهر تهران شده است و از الگوی تهران پیروی می‌کند. نقشه بسیاری از محلات و شهر‌ها در سال‌های اخیر به صورت شطرنجی طراحی شده‌اند و نمای ساختمان‌ها از گرانیت و سنگ تراورتن و شیشه پوشیده شده است و کمتر از آجر و چوب استفاده می‌شود .
این یکسان بودن شهر‌ها باعث می‌شود خیابان‌های یکسان و یک شکل داشته باشیم و هیچگونه خلاقیتی در طراحی جداره خیابان‌ها دیده نشود. همچنین عدم توجه به زیباسازی شهری و عدم وجود کنترل نصب تابلو‌های تبلیغاتی مغازه‌ها طبق ضابطه‌ای خاص، باعث شده است که شهر‌های ما زیبایی خود را از دست بدهند و ساکنان آن از خیابان‌ها و مسیر‌ها فقط برای رسیدن به منزل و محل کار خود استفاده کنند و از آن لذت نبرند. شهرداری و سازمان زیباسازی باید در اتاق فکر خود پروژه‌هایی با هدف باز گرداندن نقش و هویت شهر‌ها تعریف و به دانشجویان و متخصصان شهرسازی برون سپاری کنند تا گروه‌های مختلف تخصصی در این زمینه تحقیق و بررسی و راهکار‌های اجرایی پیشنهاد دهند و اجرا کنند . این روز‌ها با گرم‌تر شدن هوا شاهد افزایش مصرف آب و برق مشترکان در شهر‌ها هستیم. یکی از دلایل این افزایش مصرف می‌تواند به نوع طراحی خیابانی که در آن زندگی می‌کنیم بستگی داشته باشد. برای مثال خیابان‌هایی در تهران که ساعات بیشتری از روز آفتابگیر هستند در جهت شرقی-غربی قرار گرفته‌اند، بسیار گرم‌تر از سایر خانه‌ها هستند. همچنین خیابان‌هایی که در مسیر گلباد‌های ورودی به شهر قرار گرفته‌اند باید به گونه‌ای طراحی شوند که باد را به داخل کوچه‌ها هدایت کنند و با ساخت برج‌ها و آپارتمان‌های بلند در ابتدای کوچه‌ها و ابتدای شهر‌ها، مانعی بر سر راه ورود باد نباشندجالب است بدانید خیابان‌ها حتی می‌توانند باعث شوند ما با سرعت مجاز و البته روان در خیابان برانیم. از آنجایی که خیابان‌های ما ا زنظر کالبدی اصلا جاذبه خاصی ندارند، شهروندان فقط برای عبور مرور از آن استفاده می‌کنند به همین دلیل سعی می‌کنند با حداکثر سرعت رانندگی کنند. در صورتی که اگر بدنه خیابان و فروشگاه‌ها و فضای سبز و المان‌های مناسب و جذاب داشته باشیم، خود به خود فعالیت‌های جذاب و هنرمندانه نیز در خیابان شکل می‌گیرد و همه این موارد دست به دست هم می‌دهند تا رانندگان هنگام عبور از خیابان و کوچه‌ها، کمی بیشتر به اطراف توجه کنند و از مسیر لذت ببرند و برای این کار باید سرعت خود را کاهش دهند. همچنین مسیر‌های مستقیم و خیابان‌های با نقشه شطرنجی باعث می‌شود سرعت رانندگان افزایش و دید آنها کاهش و درنتیجه احتمال تصادف در تقاطع‌ها بیشتر شود. یکی از سیاست‌های اشتباه مهندسان ترافیک و مدیریت شهری در تهران و سایر نقاط ایران این است که خیابان‌ها را یک‌طرفه می‌کنند و تعداد دوربرگردان‌ها را کاهش می‌دهند تا تعداد تقاطع‌های همسطح را کم کنند و خودرو‌ها روان‌تر حرکت کنند .سوال اینجاست که روان‌سازی حرکت خودرو‌ها به چه قیمتی؟ خودرو‌ها مجبور هستند برای رفتن در لاین مخالف مسیر چند کیلومتری را بپیمایند و سوخت بیشتری مصرف کنند و هوا را بیشتر آلوده و گرم کنند ولی در ظاهر حرکتی روان دارند. عدم بررسی و رفتار سنجی و برداشت میدانی توسط متخصصصان باعث شده خودرو‌ها مسیر‌های اضافی زیادی را طی کنند تا به مقصد برسند. این مشکل با استفاده از علم قابل بررسی و مطالعه است.
