استحاله بازار

منصور  بیطرف|

سردبیر|

بحران‌های اقتصادی طی 30 سال گذشته روند تازه‌ای را آغاز کرده‌اند . همه‌چیز در واقع به جهانی‌سازی برمی‌گردد. از زمانی که کشورهای جهان تصمیم گرفتند که حول یک سازمان گرد هم جمع آیند و منشور مشترکی را در پیش بگیرند اتفاقات سیاسی و اقتصادی هم مسیر تازه‌ای را دنبال کنند . اگر تا پیش از این کوچک‌ترین تحرکی در منطقه‌ای مانند خاورمیانه سبب می‌شد تا قیمت نفت سیر تند صعودی بگیرد و طی یک دوره‌ای رشد درصدی بالایی را تجربه کند، ‌اگر قیمت طلا در بازارهای جهانی زمانی قیمت بیش از 2000 دلاری در هر اونس را تجربه کرد – به قیمت دلار دهه 1970 - و پس از آن فقط یک بار دیگر به این قیمت رسید – در سال 2011 - اکنون همه این‌ها در یک چارچوب و پارادایم دیگری خود را نشان می‌دهند . نه اینکه این دو کالا از تحولات تاثیر نپذیرند، بلکه دیگر تاثیر‌پذیری آن مانند قرن بیستم نیست . به عبارت دیگر نفت و طلا، به ویژه نفت دارند مستحیل می‌شوند؛ کالاها و شاخص‌های تاثیرپذیر جدید و تازه‌ای در عرصه اقتصاد جهانی دارند به تدریج جای خود را باز می‌کنند . برای مثال نگاهی بیاندازیم به اتفاقات هفته گذشته .

اتفاقات هفته گذشته از ترور سردار شهید قاسم سلیمانی گرفته تا انتقام ایران که با موشک زدن به پایگاه امریکایی عین الاسد صورت گرفت، تاثیرات عمیقی بر بازار جهانی اعم از نفت و طلا داشت . قیمت هر بشکه نفت تا 5 درصد – حدود 4 دلار - بالا رفت و به بشکه‌ای 71 دلار و نیز قیمت هر اونس طلا در بازارهای جهانی هم 9 دلار افزایش یافت و به بیش از 1600 دلار در هر اونس رسید. این دو کالا در بازار جهان و مهم‌تر از آن در بازار ایران به عنوان شاخص‌های روانی تعریف می‌شوند . اما آیا افزایش این دو قلم کالا نسبت به تحولات سال‌های گذشته یا بهتر بگوییم نسبت به شروع خود تحولات، یک روند یا ترند بوده یا فقط یک شوک ؟

در این خصوص بهتر است اول به چارت تغییرات قیمت نفت نگاهی بیندازیم .

همانطور که در این چارت نشان داده می‌شود. تغییرات قیمت نفت طی 50 سال گذشته یعنی از سال 1970 به این طرف نوسان بسیار زیادی داشته است . در واقع سه نقطه اساسی این تحولات یکی در سال 1974، دیگری در سال 1980 و سومی در سال 2008 میلادی صورت گرفت . در سال 1974 و بدنبال حمله اعراب به اسراییل و تحریم نفتی کشورهای حامیان اسراییل از سوی اعراب، قیمت هر بشکه نفت از 24 دلار و 80 سنت در آگوست سال 1973 به بیش از 55 دلار در ژانویه سال 1974 رسید . یعنی یک رشد حدود 130 درصدی را تجربه کرد، رشد بعدی که در سال 1980 و بدنبال جنگ تحمیلی عراق علیه ایران رخ داد شاهد افزایش قیمت هر بشکه نفت از 68 دلار در ماه ژوئن سال 1979 به 124 دلار در فوریه سال 1980 بود، یعنی یک رشد 82 درصدی و رشد بعدی قیمت نفت از 81 دلار در آوریل 2007 به 168 دلار در ژوئن سال 2008 بود، یعنی یک رشد 107 درصدی، که این رشد عملا به دلیل توجیه کردن قیمت تولید نفت شیل بوده است و اتفاق سیاسی دیگری در این عرصه رخ نداده بود . می‌بینیم که نوسان تند قیمت نفت تقریبا از سال 2000 به این طرف از حالت شوک سیاسی خارج شده است. یعنی اگر طی سال‌های قبل از 2000 تغییرات سیاسی در حوزه خاورمیانه که تقریبا محل تولید بیش از 30 درصد نفت جهان است، روی می‌داد، شدت تغییرات قیمت نفت در حد 5 درصد یا بالاتر نبود بلکه به بیش از 50 درصد می‌رسید و این روند حداقل برای یک سال ادامه داشت . نمونه آن انقلاب اسلامی ایران، یا جنگ عراق علیه ایران بود . واکنش بازار نفت به این تحولات بسیار سریع و تند و ادامه‌دار بود . اما کشورهای مصرف کننده یاد گرفتند که چگونه با این تحولات کنار بیایند و اقتصاد خود را در مقابل این آسیب‌ها مصون بدارند . اول آنکه آنها بدنبال آن رفتند که وابستگی خود را از نفت خارج کنند، کما اینکه در برخی از بخش‌ها توانستند به‌طوری که اکنون بدنبال بنزین پاک و خودروهایی که با برق کار می‌کنند هستند همین امر باعث می‌شود که نیازشان به نفت را کاهش دهند و حالت بعدی سوخت‌های اتمی است کما اینکه آنها بدنبال نیروگاه‌های اتمی و توسعه آن هستند خود نشان می‌دهد که تا چه اندازه نیاز خود را به نفت کاهش داده‌اند و می‌دهند .

موضوع دوم قیمت طلا است . چارت زیر قیمت طلا طی 100 سال گذشته را نشان می‌دهد

در اینجا هم شاهد آن هستیم که دو اتفاق مهم در افزایش قیمت طلا رخ داده است . یکی در آوریل سال 1974 است که تنش‌های خاورمیانه باعث شد قیمت هر اونس طلا از حدود 600 دلار در دسامبر سال 1973 به 922 دلار در آوریل سال 1974 برسد، یعنی یک رشد 53 درصدی . دیگری در ژانویه سال 1980 بود که هر اونس طلا به بیش از 2200 دلار رسید که البته روند این رشد از 491 دلار در سال 1976 شروع شده بود که با اوج‌گیری انقلاب اسلامی و تحولات جنگی عراق علیه ایران به 2200 دلار رسید . یعنی طی چهار سال شاهد رشد 340 درصدی قیمت طلا بودیم . هر چند که روند قیمت طلا کاهش یافت و دوباره در جولای سال 2001 به پایین‌ترین حد خود طی 30 سال قبل از آن یعنی هر اونس حدود 350 دلار رسید اما دوباره روند صعودی آن طی شد و در اگوست 2011 به هر اونس بیش از 2000 دلار دست یافت و دوباره کاهش یافت . نوسانات طلا تقریبا با نوسانات نفت همراه بوده است اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که طلا اگر در دوره‌های اواخر قرن بیستم با تحولات سیاسی جابه‌جا می‌شد اکنون این تحولات تاثیرات کمی بر آن دارند و طلا دارد جای خود را به بازار سهام می‌دهد و در این تحولات بازار سهام بیشتر به تحولات سیاسی واکنش نشان می‌دهد . نمونه آن برخورد موشک به پالایشگاه آرامکو بود که با آنکه تولید نفت عربستان 50 درصد کاهش یافت اما عربستانی‌ها بیشتر از آنکه نگران کاهش تولید نفت خود باشند نگران عرضه سهام آرامکو در بورس‌های جهانی بودند . همچنین در حمله اخیر ایران به پایگاه‌های امریکا آنچه بیشتر عربستانی‌ها را نگران کرد کاهش ارزش سهام آرامکو از 39 ریال عربستان سعودی به 34 ریال بود .  بنابراین در تحولات اخیر شاهد آن بودیم که دو شاخص اصلی جهان یعنی نفت و طلا به تدریج دارند جذابیت خود را از دست می‌دهند به ویژه نفت و شاخص‌های دیگری دارد جایگزین آنها می‌شود. به همین خاطر باید برای اداره اقتصاد کشور بدنبال راه‌های جایگزین سرمایه‌ای دیگری باشیم . تا اقتصادمان را از این مسیر خارج کنیم .