قیر رایگان و محرومیت‌زدایی
عباس آرگون
در کشور ما طرح‌های بسیاری در دستور کار قرار گرفته که با نیت خیر تدوین و اجرایی شدند اما در عمل نتوانستند به اهداف در نظر گرفته شده دست یابند. وقتی یک طرح با هدف مثبت و بدون پشتوانه قانونی و اجرایی لازم به مرحله نهایی می‌رسد، نه تنها تاثیر مثبت ندارد که حتی می‌تواند خود به ایجاد گره‌های جدید نیز منجر شود. کارشناسان و فعالان اقتصادی بارها تذکر و هشدار داده‌اند که برای اصلاح شرایط اقتصادی و بهبود شرایط نیاز به افزایش شفافیت داریم. وقتی شفافیت نباشد، فساد و رانت شکل می‌گیرد و با ایجاد فساد و رانت، دست یابی به هیچ یک از اهداف در نظر گرفته شده، امکان پذیر نیست. در بسیاری از تجارب سال‌های گذشته دیده‌ایم که طرحی با هدف و نیت خیر و درست شکل گرفته اما به دلیل عدم توجه به شفافیت و اهرم‌های نظارتی، هیچ نتیجه مشخصی نداشته است.
در طرح‌های روزهای گذشته مجلس در تخصیص قیر رایگان نیز چیزی شبیه به این تجارت ناموفق را می‌بینیم. تعدادی از نمایندگان مجلس با هدف و نیت خیر و به منظور محرومیت زدایی در شهرهای کوچک و روستاها، تخصیص قیر رایگان را تصویب کردند. این طرح چند اشکال عمده دارد. در وهله نخست، باید دید نحوه اجرای این مصوبه چگونه خواهد بود؟ اینکه ما قیر را در اختیار واسطه‌ها قرار دهیم یا به پیمانکارانی بدهیم که به دلیل طلب‌های سابق خود، این قیر را دریافت کرده‌اند، نتیجه چه خواهد بود؟ محصولی که قرار بود به محرومیت زدایی و به اقشار کم‌برخوردار جامعه کمک کند، در بازار آزاد خرید و فروش می‌شود و در این بین گروه محدودی که از رانت برخوردارند، به نفع شخصی خود آن را مصادره می‌کنند. ایراد دوم نحوه تامین منابع مالی این طرح است. در شرایطی که اقتصاد کشور با مشکلات جدی دست و پنجه نرم می‌کند، تخصیص منابعی قابل توجه برای قیر رایگان، دور شدن از اولویت‌هاست. در توسعه زیرساخت‌های راهی، مسائل مختلفی وجود دارد که باید به تمامی آنها پرداخت و بر اساس اولویت و طراحی پروژه جلو رفت. اینکه در کل این فرایند صرفا تامین قیر را در نظر بگیریم و مابقی مسائل را نبینیم، قطعا در آینده مشکل‌ساز خواهد شد. در نهایت مهم‌ترین مساله، نحوه نگاه ما به محرومیت‌زدایی است. قطعا توسعه زیرساخت‌های راهی در روستاها و شهرهای کوچک امری مثبت خواهد بود اما صرف راهسازی در محرومیت‌زدایی به ما کمک نخواهد کرد. پیشبرد اهداف در توسعه زیرساخت‌های اقتصادی می‌تواند محرومیت را از بین ببرد. امروز در مناطق کم‌برخوردار باید این سوال را بپرسیم که چه میزان سرمایه‌گذاری برای ایجاد واحدهای تولیدی صورت گرفته است؟ تا چه میزان اشتغال زایی شده تا اقشار ساکن در این مناطق بتوانند کار کنند و درآمد داشته باشند؟ در بحث محرومیت زدایی نگاه ما باید جامع و همه‌جانبه باشد، ما باید تمام مسائل را در کنار یکدیگر ببینیم و در غیر این صورت نمی‌توانیم توقع داشته باشیم که محرومیت از بین برود. از این رو هرچند نیت خیر برخی نمایندگان در تخصیص قیر رایگان بر کسی پوشیده نیست اما باید تذکر داد و مراقبت کرد که چنین طرح‌هایی تا چه میزان توان تاثیر‌گذاری در محرومیت‌زدایی را دارند و چقدر می‌توان در برابر فساد و رانت احتمالی ایجاد شده در پس چنین برنامه‌هایی ایستادگی کرد؟
