حفظ منافع ملی و برجام
محسن جلیلوند
اساتید برجسته روابط بینالملل در تعریف منافع ملی کشورها، عبارات جالبی دارند. تحلیلگران معتقدند اساس منافع ملی از سه ضلع اصلی تشکیل میشوند که در کنار هم هرم توسعه پایدار را شکل میدهند. مبتنی بر این تعاریف «امنیت»، «آزادی» و «رفاه» عناصر اصلی منافع ملی را شکل میدهند. هر کدام از این ارکان باید در جای خود مورد توجه قرار بگیرند و هیچکدام از این عناصر نمیتوانند دیگری را تحتالشعاع قرار دهند. اگر کشوری بخواهد فقط به دنبال امنیت باشد و به رفاه و آزادی توجهی نکند، مانند چین زمان مائو خواهد شد یا کره شمالی دوران جدید. اگر کشوری فقط به امنیت و رفاه توجه کند، اما به آزادیهای طبیعی اجتماعی و فردی توجه نکند، نمونهای مانند کشور عربستان خواهد شد که علیرغم، خرید میلیاردها دلار سلاح و تجهیزات نظامی قادر به استیفای کامل منافع ملی خود نیستند. عربستان از آنجا که به مقوله آزادی توجه لازم را نداشته، قادر نیست در برابر کشوری مانند یمن امنیت خود را نهادینه سازد. رژیم صهیونیستی نیز یک چنین شرایطی دارد؛ علیرغم تمام ادعاهایی که این رژیم در خصوص امنیت خود مطرح میکند، چند موشک از سوی حماس و حزبالله کافی است تا کل ساختار امنیتی این رژیم جعلی را به هم بریزد. بنابراین ایران در مواجهه با پروندههای داخلی و خارجی خود از جمله برجام، باید موضوع منافع ملی که بر آمده از ارکانی چون امنیت، آزادی و رفاه است را مورد توجه قرار دهد. ایران برای تامین منافع ملی خود هم باید به اصول امنیتی خود توجه کند، هم رفاه مردم را مد نظر قرار دهد و هم نسبت به آزادیهای فردی و اجتماعی ضرورتهای لازم را در نظر بگیرد. هرچند طرفهای مذاکرهکننده در برجام چشماندازهای روشنی در خصوص آینده برجام ارایه میکنند، اما هنوز جزییات این احتمالات از سوی مقامات رسمی دو طرف اعلام نشده است. بر اساس اعلام نیویورکتایمز، ظاهرا دو طرف به این نتیجه رسیدهاند که امریکا گام اول را برخواهد داشت ، آغازگر روند احیای برجام خواهد بود و ایران بعد از اعلام رسمی احیای برجام و پایان تحریمهای اقتصادی گامهای عملی بعدی را بر خواهد داشت. خبری که امروز در خصوص راهاندازی سانتریفیوژهای IR9 رسانهای شد، ناظر به تلاشهایی است که ایران برای بهبود شاخصهای امنیتی خود پیگیری خواهد کرد. ضمن اینکه این پیشرویها به ایران کمک میکند تا دستاوردهای مذاکراتی افزونتری در مواجهه با طرفهای غربی برداشت کند. نکتهای مهم در خصوص راهبردهای ایران در خصوص برجام ضرورت شنیدن یک صدای واحد از درون کشور است. متاسفانه این صدای واحد در کشور شنیده نمیشود، برخی افراد و جریانات رسما اعلام میکنند، از آنجا که ممکن است برجام در انتخابات ریاستجمهوری آینده منشأ تحولاتی شود از آن حمایت نمیکنند. این در حالی است که احیای برجام و پایان یافتن تحریمهای اقتصادی بهطور مستقیم در خصوص منافع ملی کشور در بخشهای امنیت، رفاه و آزادی اثرگذار خواهد بود. اینکه منافع ملی کشور دستخوش برخی تحولات تبلیغاتی و انتخاباتی قرار بگیرد، اتفاق ناخوشایندی است که ممکن است مشکلات عدیدهای برای کشور ایجاد کند. نگاه فعالان سیاسی و اقتصادی در کشور نسبت به مقولاتی که بهطور مستقیم به منافع ملی کشور وابستگی دارد، باید نگاهی پایدار و بلندمدت باشد، نه اینکه به خاطر برخی منافع کوتاهمدت جناحی، منافع ملی کشور را فدا کنند. ایران به همان اندازه که به امنیت برای حفاظت از خود و مردمش نیاز دارد؛ به همان میزان نیز نیازمند رفاه و آزادی است. ایران برای تحقق رفاه نیازمند تصویب fatf، توسعه مناسبات ارتباطی با جهان پیرامونی و توسعه روابط با قدرتهای اصلی اقتصادی است. ضمن اینکه باید توجه داشت که نباید آزادیهای اجتماعی و فردی مردم که نمونه بارز آن در انتخابات و گزینشهای عمومی بروز میکند را کنار گذاشت. مائو در چین همواره به این نکته اشاره میکرد که ما بین کره و توپ (یعنی رفاه و امنیت)، توپ (امنیت) را انتخاب کردهایم، اما دن ژائوپنگ معتقد بود که گربه همواره باید موش بگیرد. یعنی نگاهی که ژائو پنگ دنبال میکرد، مبتنی بر رفاه و بهبود شاخصهای اقتصادی بود. ضمن اینکه باید توجه داشت که هرچند ایجاد پایههای امنیتی یک کشور طی چند سال یا نهایتا یک دهه با محکم کردن پایههای امنیتی تولید و خرید سلاح و... ایجاد میشود، اما رفاه و آزادی مقولاتی هستند که به این راحتی و از دل برنامهریزیهای کوتاه یا میان مدت محقق نخواهند شد. ایجاد رفاه و آزادی نیازمند سالها برنامهریزی و به کارگیری مجموعه ظرفیتهای انسانی، طبیعی، بینالمللی، فکری و...در یک مسیر مشخص است. مجموعه این گزارهها نشان میدهد که ایران در پیگیری منافع ملی خود در برجام باید رویکردی چند وجهی را مورد توجه قرار دهد. البته طبیعی است برخی افراد و جریانات داخلی به دلیل منافعی که تحریمهای اقتصادی و محدودیتهای اقتصادی برای آنها ایجاد کرده، مایل به برداشته شدن تحریمها و احیای برجام نباشند، اما مجموعه گروههای سیاسی و جناحی کشور باید با مد نظر قرار دادن منافع ملی (شامل امنیت، آزادی و رفاه) در خصوص برجام اظهارنظر کنند.