گرانی ارز و سرنوشت اقلام اساسی

مجیدرضا حریری

گرانی دلار در اقتصاد ایران بسیار تاثیرگذار است. این فرآیند باعث فقر بیشتر مردم و گرانی‌های افزون‌تر می‌شود و زندگی را برای ایرانیان دشوار‌تر می‌کند. حداقل کاری که در این شرایط باید صورت گیرد، درک درست از چرایی رخ دادن تحولات است. اما این روزها روایت‌های عجیب و غریبی در خصوص چرایی افزایش نرخ ارز مطرح می‌شود که نشان‌دهنده عدم توجه به واقعیت‌ها در اقتصاد ایران است. به عنوان نمونه برخی افراد و جریانات به نقش واردات در افزایش نرخ ارز اشاره می‌کنند و می‌گویند با توجه به اینکه متقاضی اصلی ارز در کشورمان، تجار و بازرگانان هستند، بنابراین ریشه نوسانات ارزی در تجارت کشور نهفته است! جدا از اینکه این گزاره فاقد منطق اقتصادی است، اساسا ریشه در واقعیت هم ندارد. اتفاق خاصی که در یک ماه اخیر در حوزه واردات کشور رخ نداده که بخواهیم نوسانات را ناشی از حوزه بازرگانی بدانیم.مساله اصلی افزایش تقاضا است که این افزایش‌ها هم در بازار ارز آزاد است. البته زمانی که این نوسانات ادامه پیدا می‌کنند، اثرات آن به بازار نیمایی ارز و... نیز می‌رسد و آنهارا تحت تاثیر قرار می‌دهد.عمده این گرانی‌ها نیز ناشی از نااطمینانی‌هایی است که در شرایط فعلی مشاهده می‌شود. در واقع ناآرامی‌های داخلی در کنار سوءمدیریت در تصمیم‌سازی‌های اقتصادی دولت باعث شده تا مردم به دنبال تبدیل پس‌اندازهای خود به طلا، دلار و... باشند. به هر حال این همه پول حقیقی که از بازار سرمایه خارج شده، راهی بازارهای دیگری می‌شود و تاثیر خود را نمایان می‌کنند. این دارایی‌ها به سمت بازار پول ملی نمی‌رود، چرا که کسی ریال نگه نمی‌دارد و سراغ بازارهای ارز، طلا و... می‌رود. خود این موج نوسانی پس از تداوم، تورمی را ایجاد می‌کند و دوباره در بازارهایی چون ملک، خودرو و... خود را نشان می‌دهد. اما پرسش این است این روند چه تاثیری در واردات اقلام اساسی خواهد داشت و آیا باید منتظر گرانی‌های بیشتر باشیم یا نه؟ در همین چند روز نرخ ارز نیمایی نیز به بیش از 28هزار تومان رسیده است و افزایشی 6 الی 7درصدی نمایان شده است. این روند افزایشی در نرخ اقلام وارداتی نیز نمایان می‌شود.البته اغلب واردات کشورما مواد اولیه، ماشین‌آلات، تجهیزات و... است که به خط تولید می‌رود.یعنی واردات ما یا به خط تولید می‌رود یا  صرف تهیه اقلامی چون روغن، کنجاله و... می‌شود. وقتی نرخ ارز نیمایی 6 الی 7درصد بالا می‌رود، چند برابر این نرخ با فاصله یک الی دو ماهه در بازار اقلام مصرفی، گرانی مشاهده می‌شود. این گرانی یک پایه‌ای از تورم می‌شود که در قالب یک چرخه در اقتصاد تکرار می‌شود. در واقع باید منتظر گرانی در اغلب اقلام مصرفی کشور در ماه آینده باشیم. این روند افزایشی از یک طرف گرانی می‌آفریند و از سوی دیگر نزدیک شدن به ماه‌های پایانی سال نیز گرانی خلق می‌شود. این دو گزاره در کنار هم ماه‌های پر نوسانی را نوید می‌دهد. در این میان دولت آمارهایی را در خصوص افزایش آمارهای صادراتی و بهبود وضعیت تجاری از نظر ارزش مطرح می‌کند، این آمارها به معنای بهبود شاخص‌های اقتصادی و بازرگانی کشور نیست. به معنای آن است که در دنیا همه‌چیز در حال گران شدن است. اقتصاد ایران، هم در واردات و هم در صادرات از نظر وزن با کاهش مواجه است، اما از نظر ارزشی افزایش گزارش می‌شود. به این دلیل است که تراز تجاری ایران مدام در حال منفی شدن است. چون چیزی را که در دنیا می‌فروشیم، مواد اولیه است، اما چیزی که می‌خریم، ماشین‌آلات یا مواد اولیه فرآوری شده‌ای است که چند برابر قیمت به ما می‌فروشند. با توجه به تحولات اقتصادی در سطح جهان این روند به معنای نزول اقتصادی ایران در حوزه واردات و صادرات است. یعنی قبلا اگر 1 تن کالا می‌فروختیم به قیمت 300 دلار، و 1تن کالا می‌خریدیم به قیمت 1000 دلار . اما این نسبت 3به یک در حوزه واردات بیشتر شده است. یعنی ایران کالاهایش را که اغلب در حوزه انرژی یا مواد اولیه است را با مشکلات بیشتری می‌فروشد.