خداحافظی با یک ثروت عظیم در زیر خاک یا بازیگر اصلی؟!

گلناز پرتوی مهر| 

 نقش انرژی در توسعه و رشد اقتصادی یک کشور بسیار مهم و تاثیرگذار است. ایران با دارا بودن ذخایری بسیار غنی از نفت و گاز، یکی از کشورهای پر انرژی جهان است و در سال جدید نیز نقش بسیار مهمی در تامین نیازهای انرژی داخلی و صادرات انرژی خود به دیگر کشورها خواهد داشت. در سال جدید، با توجه به شرایط جهانی و برخی محدودیت‌های اقتصادی و تحریم‌های بین‌المللی، ایران برای توسعه صادرات نفت و گاز خود به دنبال جست‌وجوی بازارهای جدید و توسعه روابط تجاری با کشورهای جدید است. 

رضا پدیدار، رییس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق تهران، در گفت‌وگو با خبرنگار «تعادل» با اشاره به اینکه با توجه به روند رو به رشد استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان، ایران نیز به دنبال توسعه صنعت انرژی‌های تجدید پذیر خود است اظهار کرد: ایران با داشتن نیروهای انسانی بسیار با استعداد دانش فنی قوی در زمینه تولید و بهره‌برداری از منابع انرژی، قابلیت توسعه و بهره‌برداری از منابع انرژی خود را دارد.

این قابلیت، به عنوان یک فرصت برای توسعه صنعت انرژی در ایران، می‌تواند نقش بسیار مهمی در توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی در کشور داشته باشد. ضمنا از دیگر برنامه‌های ایران در سال جدید می‌توان به توسعه شبکه توزیع برق و تقویت زیرساخت‌های انتقال انرژی در کشور اشاره کرد.

  وی تصریح کرد: علاوه بر آن همچنین در زمینه توسعه شبکه گاز و تقویت زیر ساخت‌های انتقال گاز نیز قرار است برنامه‌هایی تدوین و سپس به مرحله اجرایی درآید. همان‌گونه که اشاره رفت استخراج و تولید نفت خام و گاز طبیعی همچنان یکی از مهم‌ترین بخش‌های صادراتی و درآمدزایی ایران است. وی بیان داشت: در سال جدید ایران با رعایت اهداف کلان و برنامه‌های در اختیار و مصوب خود برنامه‌هایی را برای توسعه صادرات و نفت و گاز خود دارد و سعی دارد تا با گسترش بازارهای جدید و توسعه روابط تجاری خود با کشورهای جدید حجم صادرات خود را به نحو چشمگیری افزایش دهد. همچنین در این فرآیند و در نظر گرفتن برنامه‌های مصوب و کلان خود در حوزه انرژی قصد دارد در سال جدید نیز به دنبال توسعه فعالیت‌های اکتشاف و استخراج نفت و گاز خود باشد.

برای این منظور، برنامه‌هایی برای توسعه میدان‌های نفتی و گازی موجود و همچنین اکتشاف میدان‌های جدید در نظر گرفته شده است. وی در ادامه افزود: همچنین با توجه به تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های اقتصادی، ایران به دنبال توسعه همه‌جانبه صنعت پتروشیمی خود است تا بتواند بیشتر از منابع غنی نفت و گاز خود بهره‌برداری کند و درعین حال، ارزش افزوده بیشتری را برای صادرات خود ایجاد کند. با این حال برای توسعه صنعت نفت و گاز، ایران به دنبال افزایش همکاری با شرکت‌های خارجی نیز می‌باشد. 

برنامه‌هایی برای  جذب سرمایه‌گذاری خارجی

پدیدار با اشاره به اینکه در این راستا، برنامه‌هایی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و همکاری با شرکت‌های معتبر جهانی در زمینه تکنولوژی‌های نفت و گاز در نظر گرفته شده است گفت: این همکاری‌ها به دنبال افزایش بهره وری و بهینه‌سازی تولید، کاهش هزینه‌ها و افزایش ارزش افزوده صنعت نفت و گاز در ایران می‌باشد. به عنوان مثال در ششمین برنامه توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور (برنامه ششم توسعه) که از سال 1396 تا 1400 بود و به دلیل مشگلات اقتصادی و تداوم تحریم‌ها برنامه فوق به مدت یکسال تمدید و تا پایان 1401 ادامه یافت .

وی گفت: هدف از طرح‌های توسعه صنعت نفت و گاز، بهره وری بیشتر از منابع موجود، تحقق اهداف ملی و رشد اقتصادی پایدار بود که براساس رئوس و برنامه‌های مصوب آن میزان تولید نفت خام در ایران به‌طور متوسط 5.6میلیون بشکه و گاز طبیعی حداقل 800 میلیون متر مکعب در روز در نظر گرفته شده بود که با توجه به تداوم محدودیت حاصل از تحریم و نیز سایر مشکلات اجرایی و عملیاتی سطح تولید نفت خام در محدوده 2.5 میلیون بشکه در روز حفظ گردید که سهم دو سوم آن برای مصارف داخلی و کمتر از یک سوم آن صادر گردید .

وی افزود: اما در خصوص میزان تولید گاز ایران به نقطه اوج تولید خود در طرح‌های توسعه‌ای دست یافت و توانست ظرفیت تولید گاز طبیعی را به بالاتر از یک میلیارد متر مکعب برساند اما به دلیل مشکلات اجرایی و عملیاتی حداکثر میزان تولید گاز طبیعی در محدوده 800 میلیون متر مکعب در روز حفظ کند .

وی با اشاره به اینکه در طول سال جدید، ایران با هدف جلب سرمایه‌گذاری خارجی و توسعه همکاری‌های بین‌المللی در زمینه استخراج و تولید نفت و گاز از طریق برگزاری مناقصات و قراردادهای جدیدی به دنبال تحقق این اهداف کلان است گفت: همچنین به منظور تحقق این اهداف لازم است زیرساخت‌های لازم برای استفاده از منابع انرژی در سطح بین‌المللی، از جمله احداث خطوط لوله و فرآیندهای تولید وصادرات نفت و گاز، توسعه یابند. در این زمینه و به منظور افزایش تولید این محصولات، اقداماتی از جمله بهره‌برداری از ذخایر جدید، بهره‌برداری از فناوری‌های پیشرفته و افزایش سرمایه‌گذاری در صنایع نفت و گاز را برنامه‌ریزی کرده است .

    سهم تولید نفت و گاز ایران  از سبد نفتی اوپک در سال جدید

پدیدار با بیان اینکه به‌طور کلی ایران با توجه به ظرفیت بالای خود در زمینه استخراج و تولید نفت و گاز، به دنبال توسعه این صنعت است و سعی دارد تا با توجه به شرایط جهانی بهبود و توسعه مداومی را در این زمینه داشته باشد عنوان کرد: از طرفی، ایران نیز به دنبال توسعه صنایع انرژی خود و ایفای نقش مهمی در بازارهای انرژی منطقه تلاش دارد در سازمان اوپک به عنوان سازمانی که بیشترین تولید‌کنندگان نفت جهان را شامل می‌شود نقش اثر‌گذاری را در تعیین قیمت نفت در بازار جهانی ایفا نماید. 

وی تصریح کرد: سهم تولید نفت و گاز ایران در سبد نفتی اوپک در سال جدید بستگی به سیاست‌های تعیین شده توسط این سازمان و وضعیت تولید و صادرات نفت و گاز ایران در آینده دارد. ایران به عنوان یک عضو اصلی اوپک، قرار است با دیگر کشورهای عضو اوپک به منظور کنترل قیمت نفت و تعادل بازار همکاری کند. در جلسات سازمان اوپک، براساس موقعیت تولید و صادرات نفت و گاز در هر کشور عضو، میزان تولید و صادرات هر کشور در سبد نفتی اوپک در هر سه ماه یک‌بار تعیین می‌شود.

رییس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق تهران عنوان کرد: در سال 2022 براساس آخرین اظهارات مقامات اوپک پس از اجماع برنامه تولید و صادرات نفت، تولید نفت خام اوپک در این سال برابر 33.8 میلیون بشکه در روز تعیین گردید که با توجه به تحولات سیاسی حاکم بر بازارهای اقتصادی، این میزان به حدود 31.5 میلیون بشکه در روز کاهش یافت و در عمل و با توجه به محدودیت‌های خرید نفت خام از نزاع روسیه و اوکراین مجموع تولید نفت اوپک به کمتر از 28.8 میلیون بشکه در روز کاهش یافت .  وی خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه تولید و صادرات نفت و گاز ایران به شرایطی مانند تحریم، وضعیت پرداختی بازارهای هدف، مشگلات داخلی و.... وابسته است، نمی‌توان دقیقا حدس زد که سهم تولید نفت و گاز ایران در سبد نفتی اوپک دقیقا چقدر خواهد بود.

در آخرین نشست اوپک توافق بر این شد که سهم کشورهای عضو در سبد نفتی اوپک بر اساس میزان تولید نفت خام هر کشور تعیین می‌شود که با توجه به آخرین مذاکرات صورت گرفته در نشست غیر رسمی اوپک پلاس و کاهش نزدیک به 2 میلیون بشکه‌ای نفت خام و از طرفی معاف بودن ایران از تعیین سهمیه، لذا پیش‌بینی می‌شود که در سال جاری و براساس اعلام وزیر نفت ایران در محدوده 2.8 میلیون بشکه از ظرفیت 3.8 میلیون بشکه، تولید نفت خود را حفظ کند. 

هنوز فرصت‌های بی‌نظیر  توسعه نفتی و گازی در کشور وجود دارد

پدیدار با اشاره با اینکه البته وقتی به ظرفیت‌ها نگاهی می‌اندازیم، هنوز فرصت‌های بی‌نظیر توسعه نفتی و گازی در کشور وجود دارد گفت: اگر به درستی توسعه میادین گازی را دنبال کنیم، میدان‌های نفتی را توسعه دهیم و گازهای همراه نفت حاصل از این توسعه میادین را به دست بیاوریم، روی مساله بهینه‌سازی مصرف در داخل بیشتر تمرکز داشته باشیم، آینده روشن است، اما غفلت از فرصت‌ها و ظرفیت‌ها تصویری ناخوشایند از آینده انرژی‌های هیدروکربوری در ایران را به نمایش می‌گذارد، ضمن آنکه اکنون انرژی‌های تجدید پذیر پشت درها منتظر ایستاده‌اند تا جای انرژی‌های فسیلی را بگیرند و اندکی تاخیر در عمل و سستی، فرصت ظهور این پتانسیل‌ها را نیز از ایران خواهند گرفت . وی مطرح کرد: توجه داشته باشیم که یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که باید هر چه سریع‌تر روی تحقق آن پافشاری کنیم مساله افزایش ضریب بازیافت نفت خام و همین‌طور فشار افزایی در میدان مشترک پارس جنوبی است.

در حال حاضر متوسط ضریب بازیافت نفت خام در همه دنیا حدود 34 درصد است اما ضریب فعلی بازیافت نفت خام در ایران حدود 10 درصد از این میانگین پایین‌تر است. اگر به ضریب بازیافت نفت خام در کشورهایی مانند عربستان که حدود 50 درصد و دو برابر ضریب بازیافت نفت خام ایران است نیندیشیم، حداقل باید به میانگین جهانی دست یابیم و این ازدیاد برداشت، کمک خواهد کرد که سرمایه ملی زیرزمین مدفون نشود و بر خلاف تصور عوامانه و مردود، ثروت ملی از این طریق برای نسل‌های آتی حفظ شود.  به گفته پدیدار، از طرفی تصور کارشناسان اکنون بر این است که ایران با توسعه و ازدیاد برداشت می‌تواند 7 میلیون بشکه در روز ظرفیت تولید نفت خام داشته باشد.

در مورد گاز طبیعی نیز حداقل 500 میلیون متر مکعب در روز توان ظرفیت نهفته در کشور وجود دارد و باید هر چه سریع‌تر آن را از حالت بالقوه به حالت بالفعل در آوریم. اکنون کشورهای دارنده منابع هیدروکربوری با سرعت تمام با بالاترین ضریب ممکن در حال توسعه و برداشت نفت و گاز هستند .  وی افزود: در همسایگی ما نیز کشور عراق را می‌توان مثال زد که تولید تاریخی آن نصف ایران بوده اما اکنون روی دستیابی به تولید 5 میلیون بشکه وسپس 7 میلیون بشکه در روز بحث می‌کند و جایگاه ایران را در اوپک به دست گرفته است. این کشور با استفاده از تکنولوژی روز جهان توسعه صنعت نفت خود را تسریع کرده و ما نیز لازم است که با بهبود روابط بین‌المللی و انتقال سرمایه و تکنولوژی به کشور، خودمان را از این ثروت و جایگاه در خور بین‌المللی محروم نکنیم .

 آینده انرژی در ایران به اراده و تصمیمی  وابسته است که امروز می‌گیریم 

رییس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق تهران بیان کرد: در این زمینه برخی می‌گویند که نفت و گاز سرمایه بین نسلی است و بدون توسعه آن را برای نسل بعدی باید حفظ کرد، اما مساله اینجاست که جهان از سال 2050 رویکرد خود را نسبت به انرژی مصرفی تغییر خواهد داد و پیش از آنکه انرژی‌های تجدیدپذیر و هیدروژن، منابع نفت و گاز ما را از سبد انرژی مصرفی دنیا خارج کنند باید آنها را توسعه بدهیم و برای این کار سرمایه‌ای لازم است که در ایران نمی‌توان یافت و تکنولوژی مورد نیاز است که در اختیار ما نیست .

وی تاکید کرد: اما اگر با بهبود روابط بین‌المللی و منطقه‌ای، ایجاد یک شرایط برد - برد جهانی، تامین سرمایه و تکنولوژی مورد نیاز است که در اختیار ما نیست می‌توان با عبور از خود تحریمی‌ها و اصلاح سیاست‌های انرژی و نیز بهینه‌سازی مصرف، این ثروت را پیش از اتمام عمر نفت، استخراج کنیم و درآمد آن را به بخش‌های مولد اقتصاد تزریق کنیم تا به مرور سهم نفت در این اقتصاد بزرگ و مولد کمتر از سایر بخش‌ها شود، توانسته‌ایم به صورت عملی و موفق به اقتصاد بدون نفت برسیم که در اصل سیاست انتقال بین نسلی ثروث را نیز در بطن خود دارد. لذا آینده انرژی در ایران به اراده و تصمیمی وابسته است که امروز می‌گیریم .

وی در پایان اظهار کرد: می‌توان آینده انرژی در ایران را چنین تصور کرد که توانسته‌ایم به خوبی از پتانسیل‌های موجود استفاده کنیم و زمانی که دنیا به سمت انرژی‌های نو حرکت می‌کند ما در آن دوره نیز یکی از بازیگران اصلی باشیم یا آنکه با یک ثروت عظیم در زیر خاک خداحافظی کنیم و وابسته به کشورهای دیگر در تامین انرژی باشیم. آنچه امروز جای آن در رسیدن به موقعیت ممتاز در زمینه انرژی خالی است تصمیم و اراده ملی و هم صدایی برای حال و آینده ممتاز در زمینه انرژی است. باید روی توسعه و مدیریت مصرف انرژی با سیاست‌های صحیح مدیریتی بیشتر تمرکز شود و تنها منافع ملی اساس سیاست‌گذاری‌ها باشد .