همه راضی از اینترنت طبقاتی؛ به‌جز مردم عادی
وزیر گردشگری تأکید دارد باید حداقل خدمات گردشگری به گردشگران داده شود و سیم‌کارت بدون فیلتر یکی از همین خدمات حداقلی است. او همچنین اعتقاد دارد این موضوع جاافتاده و یک اقناع عمومی نیز درباره آن صورت گرفته است؛ این در حالی است که مردم عادی و حتی کارشناسان حوزه فناوری، نسبت به اینترنت طبقه‌بندی‌شده و مخصوص برای گروه خاصی از مردم، اعتراض دارند و بارها اعتراض خود را مطرح کرده‌اند؛ اما حالا و پس از چهار ماه از زمانی که موضوع اینترنت خاص گردشگران مطرح شده و همان زمان واکنش‌های منفی کاربران وزیر ارتباطات را واداشت که بگوید هنوز تصمیمی درباره آن گرفته نشده، حالا به نظر می‌رسد این موضوع از حد پیشنهاد فراتر رفته و اقناع عمومی را هم کسب کرده است! اینترنت بدون فیلتر موضوعی با پیشینه چندساله است. متولیان اینترنت از سال‌ها پیش، عناوینی چون تعیین «سطح دسترسی کاربران به اینترنت»، «اینترنت تخصصی»، «اینترنت رنگ‌بندی‌شده»، «وی‌پی‌ان قانونی» و موارد دیگر را مطرح کرده‌اند که در واقع همان مفهوم اینترنت طبقاتی را به ذهن متبادر می‌کند. شاید یکی از مشهورترین اظهارنظرها مربوط به محمدجواد آذری جهرمی، وزیر سابق ارتباطات و فناوری اطلاعات، باشد که در مجلس شورای اسلامی صراحتا بر سطح‌بندی‌شدن اینترنت تأکید کرد و گفت: «در بحث ساماندهی عمومی دسترسی‌ها باید گفت که سطح سیستم برای یک پزشک، دانشجو یا یک کودک هشت‌ساله باید متفاوت باشد اما در شرایط کنونی این هم‌سطحی انجام نمی‌شود.»
ایده ارایه اینترنت به گروه‌های خاص، از همان ابتدای مطرح شدن، با موج گسترده انتقادات کارشناسان اقتصادی و فعالان بخش خصوصی مواجه شد؛ طرحی که اگرچه وزیر ارتباطات آن را «دسترسی‌های خاص» برای برخی اقشار نام می‌گذاشت، اما نام «اینترنت طبقاتی» که بسیاری از متخصصان این حوزه بر آن گذاشتند، بیشتر متناسب با آن بود.
خون رنگین‌تر گردشگران، خبرساز شد
ارایه سیم‌کارت بدون فیلتر ویژه گردشگران یکی دیگر از جلوه‌های اینترنت طبقاتی است که از سوی دولت سیزدهم و وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی پیگیری می‌شود. در همین راستا، عزت‌الله ضرغامی در گفت‌وگو بارادیو گفت‌وگو به آخرین وضعیت ارایه اینترنت بدون فیلتر برای گردشگران خارجی اشاره کرد و گفت: «در این مورد ما استدلال داریم و معتقدیم که باید حداقل خدمات گردشگری به گردشگران داده شود و فقط هم بحث سیم‌کارت بدون فیلتر نیست. به نظر بنده، این موضوع جاافتاده است و افرادی هم که نظرات کارشناسی دارند، این را پذیرفته‌اند.
همچنین کمیسیون‌هایی مسوول رسیدگی به این موضوعات هستند که ما در این کمیسیون‌ها شرکت کردیم و توضیح دادیم.» او با تصور بر اینکه یک اقناع عمومی برای ارایه اینترنت بدون فیلتر به گردشگران خارجی در ایران صورت گرفته است، اظهار کرد کسانی که این خدمات را در داخل کشور به گردشگران خارجی ارایه می‌دهند، باید بتوانند تا زمانی که سکوهای (پلتفرم) داخلی عمومیت پیدا کنند، این خدمات را ادامه دهند: «چون نباید گردشگری ما دچار مخاطره شود.» ضرغامی در آخر اعلام کرد که درحال پیگیری هستند تا این کار انجام شود. او ابراز امیدواری کرد که بزودی ارایه سیم‌کارت بدون فیلتر به گردشگران محقق شود.
استارت ارایه سیم‌کارت خاص برای گردشگران
ارایه سیم‌کارت خاص برای توریست‌ها جهت استفاده بهتر از فضای مجازی در سفر به ایران برای اولین‌بار اسفندماه سال گذشته از زبان وزیر ارتباطات مطرح شد؛ موضوعی که وزیر گردشگری اعلام کرد توسط او پیشنهاد شده و پیگیر آن است؛ چرا که به باور ضرغامی، ارتباطات بین‌الملل مثل نان شب و هوا برای گردشگر بین‌المللی واجب است. همان زمان وزیر ارتباطات با اعلام اینکه توریست‌ها و گردشگران خارجی در سفر خود به ایران به‌خاطر فیلتر‌شدن اینستاگرام و واتساپ با مشکلاتی همراه شده‌اند، از طراحی یک «سیم‌کارت خاص» برای این دسته از افراد خبر داد؛ البته پس از واکنش‌های منفی به این موضوع، وزیر ارتباطات در اظهارنظری جدید اعلام کرد بحث سیم‌کارت خاص برای گردشگران خارجی «در حد پیشنهاد بوده و درباره آن تصمیم‌گیری نشده است»؛ اما حالا به نظر می‌رسد این مساله از حد پیشنهاد فراتر رفته و از دید وزیر گردشگری، اقناع عمومی هم کسب کرده است. پیش از آن هم موضوع اینترنت بدون فیلتر برای اساتید دانشگاه مطرح شده بود؛ در عین حال در این ماه‌ها، انواع اینترنت خاص با اسامی «اینترنت باز» و امثال‌آن برای برنامه‌نویسان و برخی از شرکت‌های فناوری، مطرح شده است و اگرچه کارشناسان این موضوع را «اینترنت طبقاتی» می‌دانند؛ هرچند وزیر ارتباطات بارها تأکید کرده که این نام‌گذاری درست نیست و آنها تنها کاری می‌کنند تا اقشار بتوانند بنا به نیاز خود، از اینترنت استفاده بهتری داشته باشند.
اینترنت مسوولان، مثل سلاح پلیس است؟
البته اخیرا، اظهارنظر دیگری از سوی سخنگوی دولت سیزدهم هم جنجال‌آفرین شده بود. علی بهادری جهرمی، در پاسخ به انتقادات دامنه‌دار دانشجویان در خصوص فیلترینگ گسترده اینترنت و پلتفرم‌ها در دولت سیزدهم، اینترنت را مشابه «سلاح» قلمداد کرد و گفته بود: «عموم مردم به سلاح دسترسی ندارند، اما پلیس به آن دسترسی دارد یا برای سلاح شکاری نیز می‌توان تحت شرایطی مجوز گرفت. درخصوص سکوها و پلتفرم‌ها هم اینگونه است و در عموم کشورها این موضوع وجود دارد. همانطور که اسلحه در دست برخی افراد و جریانات ممکن است خطرناک و کشنده باشد، «اینترنت» هم در دست اقشار مختلف جامعه همین گونه است و ممکن است منشأ خطرات فراوانی شود. یک پلتفرم اجازه فعالیت ندارد، اما مثلا وزارت امور خارجه برای بیان اظهارنظرهای خود اجازه دسترسی به آن را دارد.
صرف‌نظر از خارجی‌هایی که می‌خواهیم برای آنها اعلام موضع کنیم. ما چند میلیون ایرانی خارج از کشور داریم، مقامات رسمی باید بتوانند از طریق پلتفرم‌ها با آنها صحبت و اظهارنظر رسمی کنند.» که بلافاصله پس از این اظهارنظر دامنه وسیعی از انتقادات نسبت به قیاس سخنگوی دولت سیزدهم جریان یافت. از یک طرف کاربران فضای مجازی با بازنشر این اظهارات و صحبت‌های قبلی ابراهیم رییسی و بهادری‌جهرمی در ایام انتخابات ۱۴۰۰ به تناقضات جدی در اظهارات این دو مقام در قبل و بعد از انتخابات اشاره کردند و از سوی دیگر برخی حقوقدانان و وکلای کشور با اشاره به نص صریح قانون و حقوق ملت، نگاه دولت را نسبت به طبقاتی شدن اینترنت غیرقانونی ارزیابی کردند.
در کنار کسب‌و‌کارهای مجازی که با وجود ذی‌نفع بودن برخی‌شان از طرح وزارت ارتباطات، خودشان هم درباره ایجاد رانت در این طرح دغدغه و نگرانی دارند، چهره‌های علمی و دانشگاهی نیز نظرات فراوانی در این باره داشته‌اند که قابل تامل است. دکتر «مهدی شامی» دانشیار گروه مدیریت فناوری اطلاعات دانشگاه تهران و رییس موسسه تحول دیجیتال دانشگاه تهران، معتقد است واژه «اینترنت طبقاتی»، کلیدواژه «آپارتاید دیجیتال» را در ذهن تداعی می‌کند که مفهوم تبعیض را در خود دارد. او در گفت‌وگو با شبکه دانشگاه تهران گفته: «در جهان امروز، اینکه تصور کنیم یک استاد دانشگاه بیشتر از یک کارگر به اینترنت نیاز دارد، کاملا تفکر غلطی است و باید این نگاه را اصلاح کرد». دکتر شامی معتقد است: «در عصری که اطلاعات و فناوری، مبنای کسب ثروت و قدرت است، وقتی ما روی دسترسی به اینترنت محدودیت می‌گذاریم، یعنی خودمان داریم یک عده را از مدار قدرتِ آگاهی و ثروت خارج می‌کنیم، پس اینترنت طبقاتی تبعیضی آشکار و نقض‌کننده جدی آزادی شهروندان در این عصر است».
