بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ۹۹ درصد مالکیت و جریانات نقدی حاصل از درآمدها صنعت پالایشی در اختیار دولت بوده و سهم بخش خصوصی تنها حدود یک درصد است.
با وجود این مساله و تسلط دولت بر صنایع مشخص نیست که چرا با تصمیمات خلق الساعه باعث زیان خود می‌شود؟ همانطور که گفته شد دولت سهم عظیم و بزرگی در پالایشگاه‌ها دارد و همین سهم باعث می‌شود که سود و زیانش نیز تغییر کند. یعنی اگر مسوولان کشوری تصمیم خلق الساعه بگیرند یا اینکه به پتروشیمی‌ها فشار بیاورند عملا باعث زیان خود شده‌اند. البته این سود مستقیما به جیب دولت نمی‌رود، بلکه شاهد نقش‌‌آفرینی نه چندان مطلوب نهاد و زیرمجموعه‌های دولتی در پتروشیمی‌ها هستیم.
این عدم مطلوبیت از شرایط حاصل می‌شود؛ چراکه این پتروشیمی از حق خود در برابر ناملایمات دفاع نمی‌کنند و در نهایت زیان سنگینی برای جامعه سهامداری و خود شرکت باقی می‌ماند.
مرکز پژوهش‌های مجلس، سهم نهادهای شبه‌‌‌‌‌‌‌دولتی در اقتصاد و مختص صنعت پالایشی را منتشر و اعلام کرد: واکاوی ارقام مندرج در این گزارش، نتایج قابل توجهی دارد و گویای سلطه بی‌‌‌‌‌‌‌چون و چرای بخش دولتی بر مالکیت، کنترل و مدیریت شرکت‌های پالایش نفت است و بخش‌خصوصی نیز سهم ناچیزی از این جریان دارد. در موضوع جریان نقدی حاصله از این شرکت‌ها نیز دولت و نهادهای عمومی غیردولتی مذکور به‌همراه سایر نهادهای عمومی غیردولتی نظیر صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت، هیات‌امنای صرفهجویی ارزی، صندوق بازنشستگی کارکنان بانک‌های ملی و ادغام‌‌‌‌‌‌‌شده، بیمه اجتماعی روستاییان، عشایر و کشاورزان، بنیاد شهید و امور ایثارگران و صندوق بازنشستگی کشوری، منتفعان اصلی صنعت پالایش نفت کشور هستند و بخش‌خصوصی سهم کمتر از یک‌درصد در جریانات نقدی حاصل از درآمدهای صنعت پالایش را در اختیار دارد.
پس همان‌گونه که گفته شد هم مالکیت، کنترل و مدیریت این شرکت‌ها در اختیار بخش دولتی است و هم جریانات نقدی حاصل از فعالیت این شرکت‌ها نصیب بخش دولتی می‌شود. براساس نتایج حاصل از این گزارش که به بررسی مالکیت و کنترل در شرکت‌های صنعت پالایشی می‌پردازد، سازمان تامین‌اجتماعی 45درصد، دولت در قالب شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی 35درصد، سهام عدالت 11درصد و تامین‌اجتماعی نیروهای مسلح (ساتا) نیز ۸درصد از حق کنترل و مدیریت صنعت پالایش نفت کشور را در اختیار دارند و بخش‌خصوصی نیز تنها مالک یک‌درصد از مدیریت صنعت مذکور است.
نگاهی به صنعت پالایشی
شرکت‌های پالایش نفت در گروه فرآورده‌های نفتی، کک و سوخت هسته‌‌‌‌‌‌‌ای بازار بورس دسته‌بندی می‌شوند. از ۱۰ شرکت پالایشی فعال در کشور، ۴شرکت غیربورسی هستند. گفتنی است براساس صورت‌های مالی 6ماهه اول سال۱۴۰۱، ۶شرکت بورسی پالایش نفت همگی سودده بوده‌‌‌‌‌‌‌اند. شرکت پالایشی نفت آبادان با ظرفیت اسمی پالایش ۳۹۰هزار بشکه نفت‌خام در روز در جایگاه اول قرار می‌گیرد. پالایش نفت کرمانشاه با پالایش 22هزار بشکه نفت‌خام، کمترین ظرفیت پالایشی را در بین ۱۰ شرکت پالایشی داراست.
همانطور که در بخش قبلی عنوان شد صنعت پالایش نفت کشور عمدتا در اختیار دولت و نهادهای عمومی غیردولتی است و بخش‌خصوصی سهم ناچیزی از صنعت مذکور را در اختیار دارد. به غیر‌از پالایشگاه کرمانشاه که ۸۰درصد سهام آن در فرآیند خصوصی‌‌‌‌‌‌‌سازی به بخش‌خصوصی واگذار شده، ۹ پالایشگاه دیگر در مالکیت دولت و نهادهای عمومی غیردولتی است. دولت از طریق شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، سازمان تامین‌اجتماعی از طریق شرکت سرمایه‌گذاری نفت، گاز و پتروشیمی تامین، سهام عدالت، سازمان تامین‌اجتماعی نیروهای مسلح از طریق شرکت‌های سرمایه‌گذاری تجاری شستان و غدیر، صندوق بازنشستگی و ازکارافتادگی بانک‌های ملی و بانک‌های ادغام‌‌‌‌‌‌‌شده از طریق شرکت سرمایه‌گذاری غدیر، صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت از طریق شرکت سرمایه‌گذاری اهداف و هیات‌امنای صرفهجویی ارزی از طریق شرکت آوای‌پردیس سلامت از بازیگران اصلی بازار پالایش نفت هستند.
بررسی سهم نهادهای مختلف از جریانهای نقدی صنعت پالایش نشان می‌دهد که دولت در رتبه اول سهم از جریانهای نقدی قرار دارد (۲7درصد) و پس از آن تامین‌اجتماعی و سهام عدالت با سهم‌‌‌‌‌‌‌های 20 و 15درصدی از جریان نقدی در رتبه دوم و سوم قرار می‌گیرند. صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت با سهم کمتر از 8درصدی از جریان نقدی صنعت پالایشی، در جایگاه بعدی قرار می‌گیرد. تامین‌اجتماعی نیروهای مسلح حدود ۳درصد، هیات‌امنای صرفهجویی ارزی و صندوق بازنشستگی، وظیفه، پس‌‌‌‌‌‌‌انداز و ازکارافتادگی بانک‌های ملی و ادغام‌‌‌‌‌‌‌شده حدود 2درصد و بخش خصوصی، صندوق بیمه اجتماعی روستاییان، عشایر و کشاورزان، بنیاد شهید و امور ایثارگران و صندوق بازنشستگی صنعت نفت هریک حدود یک‌درصد از جریانهای نقدی صنعت پالایش نفت کشور سهم دارند. نکته‌‌‌‌‌‌‌ای که در اینجا باید مورد‌توجه قرار گیرد این است که تقریبا ترتیب سهم از جریانهای نقدی مانند کنترل و مدیریت صنعت پالایش کشور است.
به استثنای تامین‌اجتماعی که از رتبه اول در کنترل و مدیریت به رتبه دوم در جریانهای نقدی رسیده و تنها میزان سهم‌‌‌‌‌‌‌ها کاهش پیدا کرده است. برای مثال سهم ۳۵درصدی دولت از مدیریت و کنترل صنعت پالایشی، به 27درصد در جریان نقدی کاهش پیدا کرده است. علت کاهش سهم مذکور این است که اکثر شرکت‌های پالایشی که در این گزارش موردبررسی قرارگرفته‌‌‌‌‌‌‌اند، بورسی هستند و سهام شناور دارند و به همین دلیل بخشی از جریانهای نقدی به سهامداران خرد خواهد رسید و به این دلیل سهم دولت و نهادهای عمومی غیردولتی از جریانهای نقدی کمتر از سهم کنترلی و مدیریتی آنهاست. بیشترین ظرفیت پالایش نفت‌خام در کشور در اختیار دولت است. دولت از طریق شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، سهامدار پالایشگاه‌های نفت آبادان، امام‌خمینی، کرمانشاه و پالایشگاه میعانات گازی خلیج‌فارس است.
دولت مالک 100درصدی پالایشگاه نفت آبادان است که بالاترین ظرفیت اسمی پالایش نفت‌خام را در بین 10 شرکت پالایش نفت داراست. همچنین 100درصد واحدهای ممتاز صندوق سرمایه‌گذاری پالایش‌یکم در اختیار شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی است و بر همین اساس مدیریت صندوق مذکور کاملا در اختیار دولت است. بنابراین می‌توان گفت که نهادهای عمومی غیردولتی به‌صورت غیرمستقیم و از طریق برخی شرکت‌های سرمایه‌گذاری زیرمجموعه خود، مالکیت پالایشگا‌‌‌‌‌‌‌های کشور را در اختیار دارند.
در تخمین سهم نهادهای عمومی غیردولتی و دولت از بازار پالایش نفت نیز ۹۹درصد کنترل و مدیریت صنعت پالایشگاهی در اختیار دولت و نهادهای عمومی غیردولتی است و سهم بخش‌خصوصی از کنترل صنعت مذکور تنها حدود یک‌درصد است. در حق جریان نقدی نیز دولت و نهادهای عمومی غیردولتی مذکور به‌همراه سایر نهادهای عمومی غیردولتی نظیر صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت، هیات‌امنای صرفهجویی ارزی، صندوق بازنشستگی کارکنان بانک‌های ملی و ادغام شده، بیمه اجتماعی روستاییان، عشایر و کشاورزان، بنیادشهید و امور ایثارگران و صندوق بازنشستگی کشوری، منتفعان اصلی صنعت پالایشگاهی کشور هستند و بخش‌خصوصی سهمی کمتر از یک‌درصد را داراست.
بازار در روزی که گذشت
طی معاملات آخرین روز کاری هفته یعنی چهارشنبه 5 مهر ماه، شاخص کل بورس تهران 250 واحد نسبت به روز کاری گذشته بالاتر ایستاد و به سطح 2 میلیون و 97 هزار و 977 واحد رسید. شاخص کل هم‌وزن بورس نیز با رشد تراز هزار و 238 واحد در رقم 718 هزار و 624 واحدی ایستاد.شاخص کل فرابورس با رشد 100 واحدی به رقم 26 هزار و 106 واحد رسید. همچنین شاخص هم وزن فرابورس با افزایش تراز 868 واحدی به سطح 129 هزار و 318 واحد رسید. اکوایران نوشت که در این روز هفتمین روز معاملاتی متوالی با خروج سرمایه حقیقی از بورس تهران بود.
در انتهای معاملات روز اخیر برآیند جریان پول حقیقی منفی 24 میلیارد تومان بود که به نسبت روند روز معاملاتی گذشته با کاهش شدت همراه بود. نماد خبنیان بیشترین خروج پول حقیقی را داشت که ارزش آن 37 میلیارد تومان بود. پس از خبنیان، نمادهای فملی، فولاد، وپاسار و غدشت بیشترین خروج پول حقیقی را داشتند.در سوی دیگر، بیشترین ورود پول حقیقی به نمادهای حتوکاح و وسپهرح تعلق داشت و پس از این دو، نمادهای وپاسارح، وآیند و وبملت بیشترین ورود را داشتند. روز چهارشنبه نمادهای تاپیکو، تاصیکو و وبملت نمادهای سبزپوش بورس بودند که بیشترین اثر را در رشد شاخص کل بورس داشتند.در مقابل کگل، فولاد و ونیکی از نمادهای قرمز بودند که اثر منفی بر شاخص داشتند.
در فرابورس نیز نمادهای خاور، وسپهر و دماوند بیشترین اثر افزایشی را بر شاخص داشتند و نمادهای غصینو، ارفع و ساوه بیشترین اثر کاهنده را بر شاخص کل فرابورس داشتند. در بین نمادهای پرتراکنش بورس این روز نماد تکاردان بیشترین تراکنش را داشت و خزامیا، سصفها و خودرو در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند. در فرابورس نیز دی، بمولد و خاور بیشترین تراکنش را داشتند. طی آخرین روز کاری هفته ارزش معاملات کل بازار سهام به 22 هزار و 843 میلیارد تومان رسید. ارزش معاملات اوراق بدهی در بازار ثانویه 15 هزار و 21 میلیارد تومان بود که 66 درصد از ارزش کل معاملات بازار را در این روز شامل می‌شود. ارزش معاملات خرد نیز با افزایش 20 درصدی به نسبت روز معاملاتی قبل به رقم 4 هزار و 620 میلیارد تومان رسید.
در معاملات این روز نماد کگلح بیشترین ارزش معاملات بازار سهام را به خود اختصاص داد که ارزش معاملات آن 463 میلیارد تومان بود. پس از کگلح، افران بیشترین ارزش معاملات را داشت و فردا رتبه سوم بیشترین ارزش معاملات را به خود اختصاص داد و پس از آن، دو نماد کیان و فیروزا در رتبه‌های بعدی بیشترین ارزش معاملات قرار گرفتند. در حجم معاملات نیز سهام کگلح با تعداد 965 میلیون سهم در صدر قرار گرفته است. حتوکاح در رتبه دوم بیشترین حجم معاملات بازار قرار گرفت و رتبه سوم به شستا تعلق داشت. دو نماد وبیمه و خودرو نیز در رتبه‌های بعدی بیشترین حجم معاملات بازار قرار داشتند. در معاملات چهارشنبه، 63 نماد صف خرید داشتند و 51 نماد با صف فروش مواجه بودند. مجموع ارزش صف‌های خرید با افت 4 درصدی نسبت به روز کاری قبل به 216 میلیارد تومان کاهش یافت و مجموع ارزش صف‌های فروش نیز با کاهش 38 درصدی به 284 میلیارد تومان رسید.
