از اقامت در منزل «برتولت برشت» تا فعالیت در تئاتر ایران
فریده فرجام را به عنوان نخستین زن نمایشنامهنویس ایران میشناسند؛ او از زنانی است که توانست به عنوان نخستین فرد در یک مسیر گام بردارد و زمینه را برای افراد دیگری که میخواهند در این مسیر حرکت کنند به وجود آورد. او نویسنده کودکان، نمایشنامهنویس، داستاننویس، شاعر، سناریست، کارگردان سینما و تئاتر است.
فرجام میگوید: اکنون در حال تدوین آخرین نمایشنامهاش درباره سین دخت مادر رودابه است؛ زنی که به نظر او مهمترین زن شاهنامه است. زنی باهوش، مدبر، شجاع و صلح دوست، مثل زنان امروز ایران. او در مورد آغاز کارش میگوید: «برای تحصیل دوره دبیرستان به پاریس رفتم. در مدرسه با آثار نویسندگان کلاسیک فرانسه نمایشنامهنویسانی مانند کرنی، راسین و مولیر آشنا شدم. در بازگشت به ایران داستانهای کوتاهی برای مجلههای فردوسی (زمان مصدق)، خوشه و بامداد نوشتم. در همان زمان تحقیقاتی درباره دوره قاجاریه داشتم. فکر «تاجماه» به وجود آمد و کمکم شکل گرفت.
فرجام در ادامه گفت: «بعدها، نمایشنامه «عروس» را نوشتم. داستان این نمایشنامه را بسیار دوست داشتم زیرا برگرفته از آدمهایی بود که در فضای فرهنگی ما وجود داشتند. در سال 1343 نمایشنامههایم را به سازمان کتابهای جیبی، به آقای مجید روشنگر و افکاری ارائه دادم. آنها از من خواستند نمایشنامه جدیدی بنویسم تا همه را در قالب یک مجموعه به چاپ برسانند. من نمایشنامه «هوای مقوایی» را نوشتم. این کتاب به نام «تاجماه، عروس و هوای مقوایی» آن سال در 10 هزار نسخه به چاپ رسید. سال 1345 نمایشنامه «خانه بیبزرگتر» را نوشتم که توسط آقای جعفر والی در تئاتر سنگلج کارگردانی شد. این نمایشنامه قرار است به زودی در مجله انجمن نمایشنامهنویسان به چاپ برسد. سال 1347 نمایشنامه «نان سنگک» را نوشتم که در آن زمان غیرقابل چاپ و اجرا بود. امیدوارم به زودی چاپ شود. نمایشنامه «عروس» توسط آقای جعفر والی و دیگر کارگردانها در تلویزیون ایران چندبار اجرا شد. نوشتن نمایشنامه برایم زمانبر بود چرا که همیشه در نوشتن وقت میگذارم و برایم اهمیت دارد که آثارم به بهترین نحو شکل بگیرد. سال 49 به دعوت گروه تئاتر عروسکی «نان و عروسک» به پاریس رفتم. در این مدت
در منزل خانوادگی برتولت برشت اقامت داشتم. این سفر تجربه پرارزشی بود.»
فرجام از تجربههای سینماییاش میگوید: «یکی از نخستین فیلمهایی که ساختم درباره کارگران مهاجر ترک بود. برای ساختن این فیلم به ترکیه و دهات آناتولی رفتم. این فیلم به زبان ترکی و با زیرنویس هلندی بود؛ سال 1972 در فستیوال فیلم روتردام به نمایش درآمد و با استقبال بسیاری روبهرو شد. این فیلم با زیرنویس آلمانی سال 1975 به فستیوال اوبرهاوزن رفت. فیلم «با دستهای مبارکشان» درباره زنان کارگر ترک است و به فستیوال ادینبورگ اسکاتلند و حقوق بشر در استرازبورگ فرانسه رفت. فیلم «کودکان در گذشته و حال» درباره کار و استثمار کودکان است. ساختن این فیلم چهار سال طول کشید. این فیلمها در انستیتو بینالمللی تحقیقات تاریخ اجتماعی در آمستردام نگهداری میشوند و محققان تاریخ اجتماعی میتوانند آنها را ببینند. «با مهر فراوان... ماریا» در امریکا، جایزه تماشاچیان را گرفت. تدریس در دانشگاه دولتی شهر بویزی ایالت آیداهو و آموزش کارگردانی سینما یکی دیگر از فعالیتهایم در این حوزه بود.»
فرجاد در پاسخ به اینکه چرا زنان در آثار او بسیار پررنگتر هستند، خاطرنشان میکند: «به دلیل اینکه من یک زنم. بیشتر شخصیتهایی که در نمایشنامههای من وجود دارند، زن هستند و اتفاقات اصلی را رقم میزنند. مردها هم هستند. باید باشند!» او با بیان اینکه بسیار علاقهمند به اجرا نمایش در ایران است، تاکید کرد: «دلم میخواهد در ایران فعالیت داشته باشم، درس بدهم و کار کنم. اما آنگونه که شنیدهام کار کردن و اجرای تئاتر این روزها بسیار سخت است. من برای کارهایم بسیار وقت میگذارم. در کارگردانی و درس دادن بسیار سخت میگیرم. در خارج از ایران به راحتی هر کسی نمیتواند مقابل دوربین یا روی صحنه برود. افرادی که در این حیطه فعالیت میکنند، عمرشان را در این راه میگذارند، بهخصوص کارگردانی. آخرین کاری که در ایران انجام دادم نمایشنامهخوانی نمایشنامه «عروس» به نفع زنان بیسرپرست در زندان قصر بود. اجرایی که برایم بسیار ارزشمند و پرخاطره بود. سالهای زیادی از ایران دور بودم، بنابراین متاسفانه شناختی از نمایشنامهنویسان ایران ندارم. در این مدت به تماشای نمایشهایی چون «مجلس انتقامجویی هملت»، «باغ آلبالو» و «موش در پیت حلبی» نشستم
که برایم بسیار قابل توجه بود. آنچه میتوان از این فضا برداشت کرد مثبت است، زیرا اکنون جوانان بسیاری دانشجوی تئاتر در مراکز آموزش عالیاند. تئاتر دیگر متعلق به طبقه خاصی نیست و عموم مردم و طبقه متوسط جامعه به تماشای آن مینشینند و این مساله از اهمیت بسیاری برخوردار است. ما هنرمندان و بازیگران درخشانی در حد جهانی داریم که اکنون مشغول فعالیتاند با وجود شرایط سختی که در این حیطه حاکم است. تئاتر هنری است که تفکر و روابط انسانی را مدنظر قرار میدهد اینکه جامعه ما به تئاتر روی آورده است، نشانه مثبتی است!»