هشدار نسبت به عوارض بی‌توجهی به فرونشست زمین
فرونشست زمین معضلی است که در سال‌های گذشته دامنگیر شهرها و روستاهای کشور شده و به عقیده بسیاری از کارشناسان و متخصصان در آینده‌ای نزدیک پدیده فرونشست زمین در شهر‌های بزرگ جان و مال میلیون‌ها شهروند را به مخاطره خواهد انداخت. بر اساس اعلام اتحادیه اروپا اگر سرزمینی سالانه ۴ میلیمتر فرونشست داشته باشد، باید کمیته‌ای برای حل این بحران ایجاد شود. این درحالی است که در ایران فرونشست ۵۴ میلیمتر است اما مسوولان عملا هیچ واکنشی از خود نشان نمی‌دهند.
به گفته مسعود شفیعی، رییس سازمان نقشه‌برداری کشور فرونشست می‌تواند به خیابان‌ها، پل‌ها و بزرگراه‌ها آسیب زده، خطوط آبرسانی، گاز و فاضلاب را مختل کرده، به پی ساختمان‌ها آسیب رسانده و موجب ترک در آنها شود.
به گزارش مهر، شفیعی با اشاره به اینکه پدیده فرونشست ناشی از تغییرات ارتفاعی در سطح پوسته زمین است، اظهار کرد: این پدیده لزوما علائم ظاهری ندارد، اما گاهی به شکل شکاف‌های عمیق در سطح زمین و فروریزش خود را نشان می‌دهد و از سویی دیگر موجب می‌شود ابنیه و ساختمان‌ها دچار شکست یا ترک شوند. در مناطق متأثر از فرونشست باید متناسب با پهنه‌بندی فرونشست‌ها، زیرساخت‌های حیاتی کشور را طراحی کرد و توسعه داد و قبل از ایجاد و توسعه هرگونه زیرساخت، استقرار جمعیت و طراحی شریان‌های حیاتی، مطالعات فرونشست را به عنوان یکی از تحقیقات ضروری و اولیه انجام داد تا با اقدامات خود، میزان فرونشست را تشدید نکنیم.
وی با بیان اینکه فرونشست و شکاف‌های زمین که به آهستگی و به تدریج گسترش می‌یابند، شاید همان تاثیر خطرهای ناگهانی و فاجعه بار مانند سیل و زلزله را نداشته باشد، تصریح کرد: ممکن است میزان تخریب در منطقه در حال فرونشست به میزان گسترده مشاهده نشود، حتی آثار سطحی حاصل از آن نیز به‌راحتی قابل تشخیص نباشد، با وجود این، بطور معمول خسارت‌های ناشی از فرونشست‌ها و شکاف‌های زمین، ترمیم ناپذیر، پر‌هزینه و مخرب است. رییس سازمان نقشه‌برداری کشور گفت: به عنوان نمونه فرونشست‌ها می‌توانند به تخریب سیستم‌های آبیاری و خاک‌های حاصلخیز کشاورزی (با پایین آوردن تخلخل آنها) بینجامند. خسارت به چاه‌ها در منطقه‌های فرونشست روستایی و شهری متداول است، این مساله موجب خرابی چاه‌ها می‌شود، به‌نحوی که در ظاهر لوله چاه که از سطح زمین بالا آمده دیده می‌شود، در حالی که لوله ثابت بوده و این سطح زمین است که پایین رفته است. مناطق شهری به دلیل تراکم جمعیت، ساختمان‌ها و شریان‌های حیاتی بطور ویژه آسیب پذیرتر هستند. این پدیده می‌تواند به خیابان‌ها، پل‌ها و بزرگراه‌ها آسیب زده، خطوط آبرسانی، گاز و فاضلاب را مختل کرده، به پی ساختمان‌ها آسیب رسانده و موجب ترک در آنها شود. در این حالت سازه‌هایی که وسعت زیادتر و ارتفاع بیشتری دارند، آسیب پذیرترند. به عنوان نمونه خطوط راه‌آهن، سدهای خاکی، تصفیه‌خانه‌ها و کانال‌ها از آسیب‌پذیری زیادتری برخوردار هستند. بطور کلی هر سازه‌ای که در مسیر شکل‌گیری شکاف یا فروچاله واقع شده باشد، در معرض آسیب بیشتری قرار دارد.
معاون سازمان برنامه و بودجه کشور افزود: پدیده فرونشست با ایجاد تغییر در وضعیت توپوگرافی زمین می‌تواند سبب بروز تغییرات چشمگیری در هیدرولوژی منطقه شود. به عنوان مثال، در این مناطق ممکن است سیلاب‌های عظیم و مخربی به‌وقوع بپیوندد در حالی که قبل از ایجاد فرونشست هیچ سابقه‌ای از سیلاب وجود نداشته است.از سوی دیگر این پدیده می‌تواند با ایجاد تغییر در وضعیت «زمین‌آب‌شناختی منطقه» از قبیل جهت و سرعت جریان آب زیرزمینی، بیلان آب زیرزمینی و غیره نتیجه‌های ناهنجار بیشتری در پی داشته باشد.
شفیعی با بیان اینکه وجود نقاط مبنای ارتفاعی در فواصل مشخص در سراسر پهنه سرزمین، یکی از نیازهای اولیه برای پایش تغییرات هندسی پوسته زمین در کشورها است که این مهم در بیشتر نقاط جهان توسط سازمان‌های ملی نقشه‌برداری به انجام می‌رسد، گفت: وجود این شبکه نقاط که ارتفاع آنها نسبت به سطح متوسط دریاها در مقطع زمانی معینی اندازه‌گیری شده است، ضمن اینکه در تهیه نقشه‌های توپوگرافی ضرورت دارد و بدون آنها انجام پروژه‌های عمرانی، احداث راه‌ها، خطوط لوله و... غیر‌ممکن است، این امکان را به وجود می‌آورد که با تکرار اندازه‌گیری‌ها در فواصل زمانی تعریف شده، به تغییر احتمالی ارتفاع ناشی از عوامل مختلف، از جمله حرکات تکتونیکی پوسته زمین یا تغییر چگالی در لایه‌های پایین‌تر پوسته پی‌ببریم.
وی با بیان اینکه بعضاً گفته می‌شود که نخستین گزارش‌های فرونشست در ایران مربوط به دهه ۴۰ شمسی است، اظهار کرد: با توجه به اینکه اساساً در آن زمان شبکه ارتفاعی قابل اتکایی در کشور وجود نداشته است، این مطلب را نمی‌توان چندان معتبر دانست. به‌نظر می‌رسد گاهی کاهش سطح ارتفاع آب‌های زیرزمینی با فرونشست یکسان گرفته می‌شود، در حالی که لزوما اینگونه نیست. دقیق‌ترین روش برای بررسی وقوع یا عدم وقوع فرونشست و میزان آن، اندازه‌گیری تغییرات ارتفاعی در سطح پوسته زمین است که این امکان صرفا با دانش، فناوری‌ها و تجهیزات حوزه مهندسی نقشه‌برداری فراهم می‌شود.
