رانت کارشناسی، مشکل اصلی تصمیمات اشتباه
ریشه اصلی بسیاری از تصمیمات اشتباه در کشور و بالاخص وزارت راه و شهرسازی ایجاد رانت تصمیمسازی و کارشناسی برای حلقههای خاص و تیمهای کارشناسی خاص است. عدم توجه به نظرات منتقدان، عدم استفاده از بدنه نخبگان و کارشناسان سبب میشود تا تصمیمات و سیاستهای اشتباه، خسارات جبرانناپذیری برای کشور به دنبال داشته باشد.
تاریخ تصمیمات وزارت راه و شهرسازی از دهه 70 به بعد پر است از تصمیمات غیرکارشناسی که آثار جبرانناپذیر آن اکنون به چشم میخورد. بسیاری از این تصمیمات با انتقادهای جدی کارشناسان در سالهای آتی همراه بوده و خیلی از آنها با تصمیمات و سیاستهای دیگر دستگاههای کشور همخوانی نداشته است. نمونه این تصمیمات جانمایی شهرهای جدید است، سیاستی که برای کمک به اسکان جمعیت پیشبینی شده 110میلیون نفری کشور در سال 1390 توسط وزارت مسکن سابق و در طرح ملی اسکان 90 اتخاذ شد. پیشبینیای که هیچگاه درست از آب درنیامد و در سال 1390 جمعیت کشور تنها به 75میلیون نفر رسید. سرآمد شهرهای جدید کشور، دو شهر جدید پردیس و پرند در کنار تهران است. وزارت راه به جای توسعه هستههای سکونتی که بهطور طبیعی ایجاد شدهاند، مانند رباط کریم یا بومهن اقدام به ایجاد یک شهر جدید جدای از نقاطی کرد که بهطور طبیعی به وجود آمدهاند. بررسی دقیق شهرهای جدید نشان میدهد که جانمایی آنها در اواخر دهه 60 و اوایل دهه 70 به صورت کارشناسی صورت نگرفته است و امروز با برنامهریزی دولت قبل برای ساخت مسکن مهر در این شهرها، مشکلاتی که باید در ابتدای دهه 70 به آنها توجه
میشد تا امروز با این مشکلات مواجه نشوند، بیشتر نمایان میشود. مساله تامین آب، امکانات حمل و نقلی و ظرفیتهای اقتصادی از جمله عواملی است که امروز بیش از پیش خودش را نشان میدهد. شهر پردیس در ارتفاع 1800 متری از دریا واقع شده و در مناطقی نیز به 1900 متر از سطح دریا میرسد. آب این شهر قرار است از سد لتیان تامین شود که تنها 1600 متر از سطح دریا فاصله دارد. این اختلاف ارتفاع سبب شده است انتقال آب به پردیس را با مشکل مواجه شود. این درحالی است که فاصله این شهر تا سد لتیان کمتر از 10کیلومتر است. اما همین فضای کوهستانی، ارتفاع زیاد از سطح دریا و محدودیت جغرافیایی سبب شده تا پردیس از توان لازم برای توسعه اقتصادی برخوردار نباشد و توسعه حمل و نقل عمومی را بسیار پر هزینه کند. شهر جدید پرند نیز در فاصله 160 کیلومتر از سد طالقان، 100 کیلومتری از سد لتیان و 150 کیلومتری از سد لار قرار دارد و این مسافت هزینه انتقال آب به شهرهای فوق را غیراقتصادی میکند. میانگین بارش سالانه این شهر 100میلیمتر و تقریبا یکچهارم شهر جدید پردیس و 40درصد میانگین بارش تهران است که این مساله سبب میشود تا وابستگی شهر جدید پرند به منابع آبی خارج
از محدوده بیشتر شود؛ از سوی دیگر فاصله 35 کیلومتری این شهر از تهران نیز یکی از مهمترین عوامل عدم توفیق این شهر در جذب جمعیت در دوره قبل از مسکن مهر بوده است و از مشکلات کنونی این شهر به حساب میآید.
اکنون و در آستانه 30سالگی شهرهای جدید و با هزینههای هنگفتی که در این خصوص انجام شده است سازندگان شهرهای جدید که امروز دوباره بر مسند نشستهاند از جانمایی اشتباه شهرهای جدید سخن میگویند. در حالی که اشتباه اصلی در عدم توجه به نظرات منتقدان و حلقه بسته تصمیمسازی و سیاستگذاری است که سبب میشود تا ضریب اشتباهات بالا رود. روند اشتباهی که همچنان ادامه دارد و در طرح جامع مسکن، مسکن اجتماعی و اصرار بر سوق دادن منابع بانکی به سوی وامهای خرید به خوبی قابل مشاهده است.